عادت ماهانه یا قاعدگی بخش منظمی از زندگی هر بانویی است و به طور میانگین در چهار دهه از زندگی او، در هر ماه اتفاق می‌افتد. با وجود اینکه این بخش از زندگی فیزیولوژیک در همه خانم‌ها مشترک است، اما هر خانمی می‌تواند این اتفاق را به نحو متفاوتی تجربه کند. البته نه تنها دوره قاعدگی بلکه اتفاقات پیرامون آن مانند سندروم پیش از قاعدگی (PMS) و تخمک‌گذاری نیز ممکن است در افراد مختلف به شیوه‌های متفاوتی تجربه شود که امری کاملاً طبیعی است؛ اما زمانی که صحبت از قاعدگی نامنظم به میان می‌آید، داستان کمی متفاوت می‌شود.
برخی از زنان گاهی اوقات به دلیل خاصی دچار قاعدگی نامنظم می‌شوند؛ درحالی که برای برخی دیگر، این موضوع یک چالش ماهانه ثابت است. در این مواقع اولین سؤالی که به ذهن می‌آید این است که آیا این نامنظم بودن نشانه مشکل خاصی است؟ آیا باید نگران شد و به پزشک مراجعه کرد؟ در این مقاله ما به بررسی هر آنچه که لازم است درباره پریود نامنظم بدانید پرداخته‌ایم. پس همراه ما باشید.
چرخه قاعدگی چیست؟
وقتی می‌خواهیم در مورد پریود نامنظم صحبت کنیم شاید بهتر باشد با چرایی و چگونگی قاعدگی شروع کنیم. چرا خانم‌ها در هر ماه قاعدگی را تجربه می‌کنند؟ چرخه قاعدگی توسط هورمون‌هایی نظیر استروژن و پروژسترون در بدن تنظیم و کنترل می‌شود. چرخه قاعدگی به بدن کمک می‌کند تا هر ماه برای بارداری آماده باشد و در صورت عدم بارداری، عادت ماهانه اتفاق بیفتد. در ادامه فرایندی که در یک سیکل قاعدگی اتفاق می‌افتد را به طور کامل توضیح خواهیم داد.
هر بانویی دو عدد تخمدان در ناحیه لگن خود دارد که هرکدام از آن‌ها دارای تعداد قابل‌توجهی تخمک است. در دوران قاعدگی، هورمون‌های جنسی سبب بالغ شدن تخمک‌های موجود در تخمدان‌ها می‌شوند. هنگامی که یک تخمک بالغ می‌شود به این معناست که برای بارور شدن به وسیله اسپرم آماده است. این هورمون‌ها همچنین جداره رحم را ضخیم، پرخون و اسفنجی می‌کنند؛ بنابراین اگر تخمکی پس از رهایش از تخمدان بارور شود، محلی نرم و راحت برای لانه‌گزینی و شروع بارداری دارد.
در اواسط سیکل قاعدگی، این هورمون‌های شما هستند که از طریق مسیرهای پیام‌رسانی مخصوصی به یکی از تخمدان‌های شما دستور رها کردن یک تخمک بالغ را صادر می‌کنند. به این فرآیند، تخمک‌گذاری گفته می‌شود. بسیاری از افراد متوجه تخمک‌گذاری خود نمی‌شوند اما گاهی از طریق برخی علائم می‌توان متوجه زمان آن شد. برخی علائم مربوط به تخمک‌گذاری عبارت‌اند از نفخ، لکه‌بینی و یا درد خفیف در ناحیه زیر شکم که ممکن است به صورت یک‌طرفه احساس شود.
به محض اینکه تخمک از تخمدان رها می‌شود، از طریق یکی از لوله‌های رحمی (فالوپ)، خود را به رحم می‌رساند. اگر بارداری اتفاق نیفتد، بدن دیگر به جداره ضخیم رحم احتیاجی ندارد؛ بنابراین دیواره رحم ریزش کرده و به دنبال آن جریانی از خون، مواد مغذی و بافت از طریق واژن دفع می‌شود؛ اما اگر باردار شوید، بدن شما به دیواره ضخیم رحم نیاز دارد و به همین دلیل است که عادت ماهیانه شما در طول دوران بارداری متوقف می‌شود. بعد از اتمام دوران بارداری، سیکل‌های قاعدگی مجدداً شروع می‌شوند.
چه زمانی قاعدگی نامنظم می‌شود؟
اگر طول مدت سیکل قاعدگی‌تان (فاصله زمانی بین عادت‌های ماهانه) مدام در حال تغییر است، شما دچار قاعدگی نامنظم هستید. در این حالت ممکن است خیلی زودتر و یا خیلی دیرتر از موعد، پریود شوید. میانگین طول مدت یک سیکل قاعدگی، 28 روز است که البته کمی بیشتر از 28 روز و یا کمی کمتر از آن طبیعی است. پس از بلوغ، بیشتر خانم‌ها سیکل‌های قاعدگی منظم با فواصل زمانی مشابهی دارند. البته تأخیر یا تقدم چند روزه (کوتاه) در هر سیکل، پدیده نادری نیست و پریود نامنظم محسوب نمی‌شود.
دلایل قاعدگی نامنظم
عوامل مختلفی می‌توانند تعادل چرخه ماهانه را برهم بزنند. بی‌نظمی قاعدگی می‌تواند به دلایل متنوعی رخ دهد، مانند برخی فعالیت‌های روزمره یا بعضی بیماری‌ها و اختلالات سلامتی.
تغییرات هورمونی
یکی از مهم‌ترین علت‌های پریود نامنظم مربوط به هورمون‌ها است. هرگونه تغییر در سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون می‌تواند باعث اختلال در الگوی طبیعی عادت ماهانه شود. به همین خاطر است که دختر خانم‌های جوانی که به تازگی به سن بلوغ می‌رسند و بانوانی که یائسه می‌شوند، معمولاً عادت ماهانه نامنظم دارند.
برخی بی‌نظمی‌های هورمونی به مرور زمان به تعادل می‌رسند، مانند تغییرات هورمون‌ها در ماه‌های ابتدایی بلوغ در اغلب دختران. اما درمان برخی دیگر نیازمند انجام اقدامات درمانی است.
جلوگیری از بارداری
شیوه‌های جلوگیری از بارداری مانند قرص، IUD (دستگاه کوچکی که برای جلوگیری از بارداری در رحم گذاشته می‌شود)، ایمپلنت‌ها و حلقه‌ها می‌توانند سبب بروز خون‌ریزی‌های نامنظم شوند.
ورزش‌های سنگین
انجام فعالیت‌های سنگین ممکن است زمان و روند طبیعی خون‌ریزی‌های ماهانه را مختل کرده و حتی گاهی آن را متوقف کند.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال هورمونی است که زنان بسیاری در سرتاسر دنیا به آن مبتلا هستند. بدن ما فارغ از جنسیتی که داریم برای داشتن عملکرد طبیعی به هر دو نوع هورمون جنسی زنانه و مردانه نیاز دارد؛ اما یک خانم مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، هورمون مردانه بیشتری در مقایسه با حالت عادی دارد.
سطوح بالای آندروژن (هورمون جنسی مردانه)، عملکرد تخمدان‌ها را با مشکل روبه‌رو می‌کند؛ به این صورت که فرد ممکن است به قاعدگی نامنظم مبتلا شود یا اصلاً پریود نشود و یا ممکن است در ناحیه تخمدان‌ها، دچار کیست‌هایی به شکل یک رشته مروارید (string of pearls) شود. این سندرم همچنین یک عامل متداول ناباروری است.
شیردهی
در دوران شیردهی، شما ممکن است دچار آمنوره (قطع قاعدگی) شوید؛ زیرا در این برهه زمانی، احتمال وقوع تخمک‌گذاری به مدت حدود شش ماه کاهش می‌یابد. البته همچنان احتمال بارداری وجود دارد. پس بهتر است حتی اگر در دوران شیردهی، قاعدگی منظمی ندارید، باز هم از روش‌های پیشگیری استفاده کنید.
استرس و اضطراب در قاعدگی نامنظم
استرس مزمن و یا حتی اضطراب کوتاه مدت در رابطه با یک مشکل خاص، ممکن است تعادل هورمونی را در بدن به هم ریخته و باعث پریود نشدن و یا قاعدگی نامنظم شود.
استرس جسمانی نیز می‌تواند نظم چرخه ماهانه را برهم بزند. بیماری‌ها، صدمات و جراحات جسمی و آلودگی‌های محیطی (مانند آلودگی هوا، مواد شیمیایی و سموم، آلودگی نوری یا کمبود نور، آلودگی صوتی و غیره)، همگی مثال‌هایی از استرس‌دهنده‌های فیزیکی هستند.
پرکاری تیروئید یا کم‌کاری تیروئید
هورمونی که از غده هیپوفیز شما ترشح می‌شود، می‌تواند روی الگوی قاعدگی تأثیر داشته باشد. براساس نتایج یک مطالعه تحقیقاتی، 44 درصد از شرکت‌کنندگان در مطالعه که پریود نامنظم داشتند، از اختلالات تیروئید نیز رنج می‌بردند.
فیبروم‌های رحمی
فیبروم‌های رحمی، رشد غیرسرطانی بافت رحمی در درون یا اطراف رحم هستند که غالباً در سنین باروری ظاهر می‌شوند. بسیاری از بانوان از وجود فیبروم‌ها در بدنشان آگاه نیستند زیرا هیچ علائمی ندارند. اما برخی دیگر به دلیل وجود فیبروم دچار پریود نامنظم می‌شوند.
به غیر از برهم خوردن نظم عادات ماهانه، خون‌ریزی شدید قاعدگی، پریود طولانی، درد و ناراحتی در ناحیه لگن، تکرر ادرار، مشکل در دفع ادرار، یبوست و کمردرد نیز می‌توانند در اثر وجود فیبروم رحمی رخ دهند.
بیماری التهابی لگن (PID)
این بیماری، نوعی التهاب سیستم تولید مثل زنانه است و معمولاً به واسطه عفونت‌‌های مقاربتی ایجاد می‌شود. اغلب باکتری‌هایی که باعث بیماری التهابی لگن می‌شوند، فقط ناحیه سرویکس (دهانه رحم) را درگیر می‌کنند و با مصرف آنتی‌بیوتیک مناسب درمان می‌شوند.
پیش‌یائسگی
در طول سال‌های پایانی پیش از یائسگی، که ممکن است یک دوره ده ساله قبل از یائسگی باشد، سیکل‌های قاعدگی نامنظم می‌شوند. اگر در این سنین، بیش از دو ماه پریود نشده‌اید، به احتمال زیاد در اواخر دوران پیش‌یائسگی قرار دارید. طبق برآوردهای انجام شده، 70 درصد از بانوان در سال‌های منتهی به یائسگی، بی‌نظمی‌های سیکل قاعدگی را تجربه می‌کنند.
دیابت کنترل نشده
به علت اثرات متقابل میزان قند خون و هورمون‌ها بر یکدیگر، دیابت کنترل نشده می‌تواند باعث چرخه‌های قاعدگی نامنظم شود.
اختلالات خوردن
برخی اختلالات غذا خوردن مانند آنورکسیا یا بولیمیا می‌توانند باعث قاعدگی نامنظم یا توقف آن شوند.
برخی داروها
بعضی از داروها مانند داروهای ضد‌‌تشنج و ضد‌روانپریشی می‌توانند قاعدگی نامنظم ایجاد کنند.
قاعدگی نامنظم و بارداری
اگر دچار قاعدگی نامنظم هستید، باردار شدن نیز برایتان سخت خواهد بود چرا که در این شرایط، تخمک‌گذاری به طور منظم صورت نمی‌گیرد. در چنین شرایطی برای بالا رفتن احتمال بارداری، نزدیکی جنسی هر 2 یا 3 روز یک بار در طول سیکل قاعدگی می‌تواند مفید باشد و نیازی نیست تنها در حوالی زمان تخمک‌گذاری، نزدیکی داشته باشید.
قاعدگی نامنظم در نوجوانان
قاعدگی یک دختر نوجوان ممکن است روال مشخصی را دنبال نکند و منظم نباشد. به طور معمول در دو سال اول شروع عادت ماهانه، قاعدگی نامنظم یا پریود نشدن در برخی ماه‌ها، بسیار رایج و امری طبیعی است.
بیماری، تغییرات وزنی طی زمان کم یا استرس ممکن است وقوع اختلالات قاعدگی را غیرقابل پیش‌بینی‌تر کند. دلیل این تأثیرگذاری این است که بخشی از مغز که مسئولیت تنظیم چرخه قاعدگی را بر عهده دارد تحت تأثیر چنین وقایعی قرار می‌گیرد.
علاوه بر این، مسافرت یا بروز هرگونه تغییر در برنامه زندگی هم ممکن است زمان‌بندی‌های سیکل‌های قاعدگی را بر هم بزند.
رایج‌ترین شیوه‌های درمان قاعدگی نامنظم
درمان پریود نامنظم معمولاً بسته به نوع بی‌نظمی و برخی عوامل خاص مربوط به سبک زندگی، مانند اینکه آیا فرد قصد باردار شدن دارد یا خیر، می‌تواند متفاوت باشد. بر این اساس، درمان‌های قاعدگی نامنظم به چند دسته تقسیم می‌شوند:
بی‌نظمی‌های قاعدگی بدون تخمک‌گذاری
برای درمان بی‌نظمی‌های قاعدگی که بدون تخمک‌گذاری (پریود نشدن، قاعدگی‌های کم‌تکرار یا نامنظم) هستند، می‌توان از این شیوه‌ها استفاده کرد:
- قرص‌های ضدبارداری
- مصرف پروژسترون به صورت دوره‌ای
- درمان اختلالات زمینه‌ای که باعث بروز مشکلات قاعدگی می‌شوند؛ مانند مشاوره و تغذیه درمانی برای درمان اختلالات خوردن
بی‌نظمی‌های قاعدگی همراه با تخمک‌گذاری
برای درمان بی‌نظمی‌های قاعدگی همراه با تخمک‌گذاری (خون‌ریزی طولانی‌مدت یا خون‌ریزی شدید قاعدگی) می‌توان از این روش‌های درمانی استفاده کرد:
- جای‌گذاری دستگاه رهاکننده هورمون داخل رحمی
- استفاده از داروهای مختلف نظیر داروهایی که حاوی پروژستین و یا ترانگزامیک اسید (tranexamic acid) هستند یا مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
بی‌نظمی‌های قاعدگی با علت ساختاری
اگر علت بی‌نظمی پریود، ساختاری باشد و یا اگر شیوه‌های درمانی مؤثر واقع نشوند، راهکارهای زیر را می‌توان امتحان کرد:
- عمل جراحی برای برداشتن پولیپ یا فیبروم‌های رحمی
- امبولیزاسیون شریان رحمی؛ عمل جراحی که در آن، جریان خون منتهی به لایه داخلی رحم (اندومتر) مسدود می‌شود.
- تخریب اندومتر (Endometrial ablation) که طی آن رگ‌های خونی دیواره داخلی رحم به کمک ابزاری به نام کوتر (الکترود فعال) سوزانده می‌شود.
- عمل جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی)
دیسمنوره
اگر دچار دیسمنوره (عادت‌های ماهانه دردناک) هستید، می‌توانید این راه‌ها را نیز امتحان کنید:
- قرار دادن کیسه آب گرم روی شکم
- مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
- استفاده از روش‌های ضدبارداری مانند هورمون‌درمانی‌های تزریقی، مصرف قرص‌های ضدبارداری خوراکی و استفاده از برخی برنامه‌های درمانی با مشورت پزشک متخصص زنان
علاوه بر این موارد، برای کنترل درد پریود لازم است از 3 تا 4 روز پیش از آغاز پریود (از هنگامی که علائم PMS آغاز می‌شوند) تا هنگامی که خون‌ریزی قاعدگی سبک می‌شود، مصرف لبنیات را قطع کنید و مصرف پروتئین را افزایش دهید.
سخن پایانی
اگرچه عادت ماهانه، نسل بشر را به جهان هدیه می‌دهد، با این حال می‌تواند دردناک و چالش‌برانگیز باشد. این پدیده، بخش طبیعی از زندگی بانوان است و سبک زندگی می‌تواند تأثیر بسزایی روی آن داشته باشد؛ بنابراین، با انتخاب یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم و همچنین فعالیت بدنی مطلوب می‌توانید سیکل‌های قاعدگی راحت‌تری را تجربه کرده و کمتر دچار پریود نامنظم شوید.
نوبت شما
اگر شما هم تجربیات مشابهی داشته‌اید یا راهکارهایی برای بهبود قاعدگی نامنظم دارید که در این مقاله به آن‌ها اشاره نشده است، می‌توانید در قسمت نظرات آن را با خوانندگان دیگر در میان بگذارید.
منابع:
https://www.nhs.uk/conditions/irregular-periods
https://kidshealth.org/en/teens/irregular-periods.html
https://www.everydayhealth.com/pms/irregular-periods.aspx
https://www.webmd.com/women/why-is-my-period-so-random
https://www.plannedparenthood.org/learn/health-and-wellness/menstruation
https://www.nichd.nih.gov/health/topics/menstruation/conditioninfo/treatment
https://www.pennmedicine.org/updates/blogs/womens-health/2020/november/irregular-periods-why-is-my-period-lat
