در طول دوره قاعدگی عادی، یک زن به اندازه ۲ الی ۳ قاشق غذاخوری (معادل ۳۵ تا ۴۰ میلی لیتر) خون در طی ۴ تا ۸ روز از دست می‌دهد. با این حال، برخی از زنان خون بیشتری از دست می‌دهند که به آن خونریزی شدید قاعدگی (خونریزی طولانی مدت یا اصطلاحا منوراژی) گفته می‌شود.
اغلب زنان در فواصل 24 تا 38 روزه دچار قاعدگی می‌شوند (این بازه از اولین روز شروع عادت ماهانه تا شروع عادت ماهانه بعدی محاسبه می‌شود)؛ به طور میانگین این دوره ۲۸ روز است. زنانی که بیشتر از ۵ تا 6 قاشق غذا خوری (حدود ۸۰ میلی لیتر) خون در حین عادت ماهانه از دست می‌دهند دارای خونریزی شدید یا طولانی مدت هستند.
خونریزی زیاد در حین عادت ماهانه می‌تواند عامل مشکلات متعددی مانند کم خونی شود. راه‌های درمانی زیادی برای خونریزی شدید در دوران قاعدگی وجود دارد.
علل خونریزی شدید قاعدگی
برخی از دلایل عمده و شایع خونریزی شدید یا طولانی مدت قاعدگی عبارتند از:
- عدم آزاد سازی تخمک به صورت ماهانه (که عدم تخمک گذاری نامیده می‌شود)
- داشتن بافت‌های غیر طبیعی در رحم، مانند پولیپ، فیبروم و یا آدنومیوز رحم
- ابتلا به بیماری‌هایی که خون ریزی را در کل بدن افزایش می‌دهند
عدم تخمک گذاری
عدم تخمک گذاری زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها یکبار در ماه تخمک آزاد نمی‌کنند (تخمک گذاری اتفاق نمی‌افتد). این مشکل باعث می‌شود عادت ماهانه نامنظم شده و یا حتی اتفاق نیافتد.
عدم تخمک گذاری عموما در دختران نوجوان تازه بالغ که دوره قاعدگی به تازگی در آنها شروع شده و یا زنانی که نزدیک به دوران یائسگی هستند رخ می‌دهد. زنانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) باشند نیز تخمک گذاری منظمی ندارند.
بافت غیر طبیعی در رحم
توده‌های غیر سرطانی که در رحم رشد می‌کنند نیز می‌توانند باعث بروز خونریزی شدید قاعدگی شوند. عمده‌ترین توده‌های غیر سرطانی عبارتند از:
- پولیپ‌ها، که کوچکند و به شکل خوشه انگور در مخاط رحم رشد می‌کنند.
- فیبروم‌ها
- آدنومیوز؛ زمانی اتفاق می‌افتد که بافت مخاط رحم به درون دیواره عضلانی آن رشد کند.
- رشد بیش از حد مخاط رحم (که هیپرپلازی اندومتر گفته می‌شود و می‌تواند زمینه ساز سرطان رحم باشد)
گرایش به خونریزی
زنانی که بیماری‌های خاص مرتبط با خونریزی دارند و یا داروهای خاصی مصرف می کنند در معرض ابتلا به خونریزی شدید (در دوره عادت ماهانه) قرار دارند. به عنوان مثال:
- بیماری وون ویلبراند (von Willebrand)
- کم بودن تعداد پلاکت خون
- مصرف رقیق کننده‌های خون، مانند وارفارین
علائم خونریزی شدید قاعدگی
زنانی که دارای خونریزی شدید یا طولانی مدت قاعدگی باشند حداقل یکی (یا بیشتر) از شرایط زیر را دارند:
- اگر نوار بهداشتی یا تامپون در هر یک یا سه ساعت، در روزهای اول عادت ماهانه، از خون خیس شود.
- اگر خونریزی بیشتر از ۷ روز ادامه پیدا کند.
- اگر به دلیل خونریزی شدید نیاز به استفاده همزمان از تامپون و نوار بهداشتی باشد.
- اگر در طول شب نیاز به تعویض نوار بهداشتی وجود داشته باشد.
- لخته‌های خون دفع شده بزرگتر از ۱ اینچ باشد (تقریبا ۲.۵ سانتی متر).
- وجود آنمی کمبود آهن.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر هر یک یا دو ساعت، به استفاده از دو نوار بهداشتی یا تامپون نیاز پیدا می‌کنید در این صورت حتما به اورژانس مراجعه کنید، چرا که این حجم از خونریزی بسیار خطرناک بوده و می‌تواند تهدید کننده باشد.
تشخیص خونریزی شدید یا طولانی مدت قاعدگی
اگر خونریزی شدید قاعدگی داشته باشید، پزشک معاینات بدنی، مانند معاینه لگن را روی شما انجام می‌دهد. ممکن است بسته به مشاهدات معاینه قبلی، آزمایشات دیگری نیز برایتان توصیه کند؛ این آزمایشات به شرح زیر هستند:
- آزمایش خون برای تشخیص کم خونی، سطح آهن خون، مشکلات تیروئید و اختلال در خونریزی.
- سونوگرافی لگن، که عموما از راه واژن انجام شده و در آن از امواج صوتی برای ثبت تصویر رحم و تخمدان‌ها استفاده می‌شود.
- سونوگرافی می‌تواند فیبروم‌ها و پولیپ‌های اندومتر را تشخیص دهد. نوعی روش سونوگرافی تخصصی لگن با عنوان سونوهیستروگرام یا سونوگرام با تزریق محلول نمک نیز وجود دارد که در آن، یک تیوپ بسیار نرم و انعطاف پذیر را از طریق واژن وارد رحم کرده و مقداری محلول استریل را به حفره رحم وارد می‌کنند.
- بیوپسی (نمونه برداری) از بافت داخل رحم، که بیوپسی اندومتر نامیده می شود و می‌تواند در مطب پزشک صورت گیرد.
- هیستروسکوپی، که در آن از یک تلسکوپ کوچک برای دیدن داخل رحم استفاده می‌کنند.
درمان دارویی برای خونریزی شدید قاعدگی
انتخاب بهترین روش درمان برای رفع این مشکل، به عوامل زیر بستگی دارد:
- علت خونریزی
- اولویت‌ها و ترجیح های فرد دچار مشکل
- درصورت نیاز به جلوگیری از بارداری
- برنامه ریزی برای بارداری در آینده
پزشک در ابتدا یک یا چند دارو برای شما تجویز می‌کند، درصورتی که این داروها خونریزی را کاهش ندهند ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشید.
درمان هورمونی
روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری مانند قرص ها، پچ هایی که روی پوست جاسازی می‌شوند، حلقه‌ی واژینال، تزریق یا ابزار داخل رحمی (IUD) هورمونی، ممکن است برای درمان خونریزی شدید قاعدگی مورد استفاده قرار بگیرند.
داروهای هورمونی جلوگیری از بارداری نیز می‌توانند درد پریود و گرفتگی‌های عضلانی ناشی از آن را کاهش دهند. همچنین این داروها ممکن است پس از یک دوره درمانی ۳ ماهه در میزان خونریزی بهبودی نسبی ایجاد کنند.
برخی از اشکال دارویی هورمون‌های جلوگیری از بارداری مانند قرص‌ها، پچ‌های پوستی و یا حلقه واژینال باید به مدت سه هفته متوالی استفاده شوند و پس از آن برای یک هفته مورد استفاده قرار نگیرند. طی هفته چهارم خونریزی قاعدگی رخ خواهد داد.
برخی پزشکان مصرف بدون وقفه این داروها را به بیماران دچار خونریزی شدید پیشنهاد می‌کنند. اگر با این روش دارو مصرف کنید، عادت ماهانه نخواهید داشت. به این حالت دوزاژ پیوسته می‌گویند. بعضی از برندهای داروهای جلوگیری از بارداری قرص‌هایشان را در بسته‌های ۳ماهه عرضه می‌کنند که مصرف آنها به طور پیوسته راحت‌تر باشد.
قرص پروژستین
نوراتیندرون استات یا مدروکسی پروژسترون استات نیز قرص‌هایی هستند که برای رفع این مشکل تجویز می‌شوند. گاهی برای زنانی که تخمک گذاری نامنظمی دارند قرص پروژستین نیز تجویز می‌شود. مصرف این قرص‌ها می‌تواند ۵ تا ۱۴ روز در ماه و یا پیوسته و بصورت روزانه باشد. این داروها در کاهش ضخامت مخاط رحم و همچنین کاهش و یا حتی قطع کامل خونریزی موثرند.
ابزار داخل رحمی (IUD) هورمونی
ساختار این ابزار به نحوی‌ست که به آرامی هورمون پروژستین را درون رحم آزاد می‌کند. در IUD هیچ استروژنی وجود ندارد. IUD به مدت ۵ سال از بارداری و ایجاد خونریزی‌های شدید جلوگیری می‌کند. این دستگاه توسط پزشک درون رحم جاسازی می‌شود و درواقع بهترین روش برای زنانی است که نمی‌خواهند تا ۶ ماه آینده باردار شوند.
شایع‌ترین اثر جانبی IUD خونریزی‌های نامنظم است؛ که عموما به شکل لکه بینی و خونریزی خفیف مشاهده می‌شود. عوارض جانبی IUD اغلب پس از چند ماه استفاده از آن بهبود می‌یابد.
در زنانی که از روش IUD هورمونی برای درمان خونریزی شدید قاعدگی استفاده می‌کنند میزان جابجایی و خروج IUD از رحم آن ها بالاتر است (چرا که در این وضعیت رحم تلاش می‌کند تا جای IUD را تغییر داده، آن را در محلی نامناسب قرار دهد و یا کاملا آن را از محدوده رحم خارج کند).
تزریق
دپو مدروکسی پروژسترون استات، شکلی از هورمون شبیه به پروژسترون با تاثیر طولانی مدت است که پروژستین نامیده می‌شود و آن را هر سه ماه یک بار تزریق می‌کنند.
این شیوه درمانی، از بارداری جلوگیری کرده و می‌تواند خونریزی شدید قاعدگی را کاهش دهد. این روش برای زنانی توصیه می‌شود که به مدت یک سال آینده یا بیشتر نمی‌خواهند باردار شوند.
شایع‌ترین عارضه جانبی مدروکسی پروژسترون استات خونریزی و لکه بینی است که اغلب در ماه‌های اول استفاده از آن رخ می‌دهد. اغلب زنان پس از دریافت این دارو تا یک سال عادت ماهانه نخواهند داشت.
داروهای آنتی فیبرینولیتیک
این داروها سرعت خونریزی قاعدگی را سریعا کاهش می‌دهند و اثر آنها در واقع همکاری با سیستم انعقاد خون بدن است. یک مثال برای این دارو ترانگزامیک اسید است.
مزایای استفاده از داروهای آنتی فیبرینولیتیک به شرح زیر است:
- در کوتاه‌ترین زمان سرعت خونریزی را پایین می‌آورد (طی ۲ یا ۳ ساعت)
- هر ماه فقط در روزهای مشخصی باید دارو را مصرف کنید
- شانس بارداری را از شما نمی‌گیرد (تاثیری روی امکان بارداری ندارد)
اثرات جانبی این دارو سردرد، اسپاسم و گرفتگی عضلات همراه با درد است. شما نباید داروهای آنتی فیبرینولیتیک و هورمون های پیشگیری از بارداری را همزمان مصرف کنید مگر اینکه پزشک این نوع مصرف را تایید کرده باشد؛ البته در این باره اختلاف نظرهایی وجود دارد که اگر این دو دارو همزمان مصرف شوند ممکن است خطر لخته شدن خون، سکته مغزی و حمله قلبی افزایش یابد.
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و مفنامیک اسید می‌توانند گرفتگی عضلات و همچنین خونریزی شدید قاعدگی را کاهش دهند. می‌توانید برخی از این داروها را بدون نسخه پزشک تهیه کنید.
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی گران قیمت نیستند و عوارض جانبی چندانی ندارند. این داروها درد و خونریزی را کاهش می‌دهند و زمان استفاده از آنها به همان دوره خونریزی قاعدگی محدود می‌شود.
داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی را با تمام روش‌های درمانی و داروهایی که در بالا ذکر شده می‌توانید بصورت همزمان مصرف کنید. با این حال این نکته را نیز درنظر داشته باشید که این داروها به خوبی دیگر داروها خونریزی را کاهش نمی‌دهند.
آگونیست‌های هورمون آزاد کننده گونادوتروپین (GnRH)
آگونیست‌های GnRH دسته‌ای از داروها هستند که می‌توانند به طور موقت خونریزی قاعدگی را کاهش دهند. این داروها برای زنانی تجویز می‌شوند که در نوبت انجام عمل جراحی هستند.
عملکرد این داروها با غیرفعال کردن تخمدان ها همراه است. درواقع به نوعی در فرد یائسگی موقت اتفاق می افتد. این داروها می توانند تا 6 ماه مصرف شوند. از عوارض جانبی آن ها نیز می توان به گرگرفتگی و خشکی واژن اشاره کرد که مشابه علائم یائسگی در زنان است.
داروهای آگونیست GnRH برای مصرف بیش از ۶ ماه متوالی توصیه نمی‌شوند چرا که اگر در بازه های طولانی مدت مصرف شوند موجب پوکی استخوان می‌گردند.
عمل جراحی برای خونریزی شدید قاعدگی
اگر در رحم توده‌ای مانند فیبروم یا پولیپ وجود داشته باشد، برداشتن آن می‌تواند خونریزی را تا حد زیادی کاهش داده و یا قطع کند. فیبروم‌ها با برداشتن (به این روش میومکتومی گفته می‌شود) و یا قطع منبع تغذیه آن ها از خون ( به این روش آمبولیزاسیون شریان رحمی می‌گویند) قابل درمان هستند.
تخریب اندومتر (ابلیشن اندومتر)
در این روش قسمت زیادی از مخاط و بافت پوششی رحم برداشته یا تخریب می‌شود. این روش یا قاعدگی شما را به طور کامل قطع می کند یا میزان خونریزی قاعدگی را کاهش می‌دهد. اگر می‌خواهید در آینده باردار شوید و یا خونریزی غیر طبیعی شما در اثر عدم تخمک گذاری اتفاق افتاده باشد این درمان برایتان مناسب نیست.
قبل از انجام روش تخریب اندومتر حتما باید دلیل خونریزی تشخیص داده شود. این روش در مطب و یا با یک جراحی یک روزه انجام می‌شود. اغلب زنان پس از انجام این درمان دچار گرفتگی عضلانی، ترشحات واژینال و حالت تهوع می‌شوند.
ممکن است به مدت دو تا سه روز پس از جراحی، ترشحاتی صورتی رنگ داشته باشید؛ که به مرور شفاف و آبکی شده و ممکن است این روند ۲ تا ۱۰ روز به‌طول بیانجامد. بیشتر زنان می‌توانند از روز بعد فعالیت‌های روزانه خود را مجددا از سر بگیرند.
هیسترکتومی
هیسترکتومی یک جراحی بزرگ است که در طی آن رحم برداشته می‌شود. این روش، درمانی دائمی برای خونریزی شدید قاعدگی است. با این وجود، ممکن است مرحله جراحی با عوارضی نیز همراه باشد و دوره نقاهت آن نیز تا ۶ هفته به طول بیانجامد؛ درنظر داشته باشید که پس از هیسترکتومی، امکان بارداری غیرممکن است.
کدام درمان برای من مناسب است؟
روش‌های درمان بسیار متنوع‌اند، اما انتخاب روشی متناسب با بدن و بیماری فرد دچار مشکل چندان راحت نیست:
مرحله اول
در بیشتر موارد به عنوان اولین قدم درمان بهتر است دارو درمانی انجام دهید.
- اگر می‌خواهید در طول چند ماه آینده باردار شوید، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی یا داروهای آنتی فیبرونولیتیک می‌توانند گزینه های مناسبی باشند.
- اگر می‌خواهید در آینده نه چندان نزدیک بچه دار شوید، روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری، استفاده از IUD هورمونی، قرص های پروژستین و تزریق پروژستین برای شما درمان مناسبی خواهند بود.
- اگر هم قصد بارداری در آینده را ندارید تمامی داروهای ذکر شده برای شما توصیه می‌شوند؛ مخصوصا داروهای جلوگیری از بارداری هورمونی (شامل IUD) و داروهای آنتی فیبرینولیتیک، که می توانند اثر بیشتری داشته باشند.
مرحله دوم
اگر هیچ کدام از داروهایی که مصرف کردید در کاهش خونریزی قاعدگی شما تاثیری نداشت، با پزشک خود مشورت کنید. عموما در چنین وضعیتی انجام جراحی گزینه درمانی مناسبی است.
نوبت شما
شما از تجربیات‌تان برای ما بگویید. آیا روش‌های ذکر شده در این مقاله را برای درمان خونریزی شدید قاعدگی امتحان کرده‌اید؟ چه راهکارهایی برای شما موثرتر بوده؟ نظرات‌تان را در این باره با ما در میان بگذارید.
منابع:
https://www.uptodate.com/contents/heavy-or-prolonged-menstrual-bleeding-menorrhagia-beyond-the-basics
