بیماری لوپوس چیست؟ علائم، عوارض، تشخیص و راه‌های درمان آن

اختلال در عملکرد سیستم ایمنی، فصل مشترک تمام بیماری‌های خود ایمنی ازجمله لوپوس به شمار می‌آید. لوپوس یک بیماری معروف، با طیف وسیعی از علائم است و به همین سبب به آن بیماری هزارچهره می‌گویند. این عارضه باعث بروز التهاب در سراسر بدن، ازجمله پوست، مفاصل، خون، کلیه‌ها، ریه و مغز می‌شود.

ما در این مقاله به بررسی جامع لوپوس، علائم، عوارض و روش‌های درمانی موجود برای تحت کنترل در آوردن آن پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

بیماری لوپوس چیست؟

لوپوس نوعی بیماری مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن بیش‌فعال شده و به اشتباه بافت‌های سالم را مورد حمله قرار می‌دهد. شباهت زیاد علائم لوپوس به سایر بیماری‌ها، تشخیص آن را با چالش روبه‌رو کرده می‌کند.

لوپوس اریتماتوز سیستمیک چیست؟

وقتی درباره لوپوس صحبت می‌شود، به احتمال قوی شایع‌ترین نوع آن یعنی لوپوس اریتماتوز سیستمیک مدنظر است. لوپوس اریتماتوز سیستمیک تقریباً تمام ارگان‌های بدن را درگیر می‌کند و باعث التهاب گسترده و آسیب به بافت‌های بدن در اثر حمله سیستم ایمنی می‌شود. این اختلال با طیف وسیعی از علائم، از تظاهرات نسبتاً خفیف (مانند بثورات پوستی) تا عوارض شدید ناتوان‌کننده یا تهدیدکننده زندگی مانند نفریت لوپوسی (التهاب و آسیب کلیه در اثر لوپوس)، اختلالات عصبی-روانی و درگیری سایر ارگان‌های حیاتی بدن همراه است.

سایر انواع لوپوس

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، بیماری لوپوس انواع گوناگونی دارد که شایع‌ترین آن‌ها، لوپوس اریتماتوز سیستمیک است. سایر انواع لوپوس عبارتند از:

• لوپوس اریتماتوز جلدی یا پوستی: در این نوع از لوپوس، پوست بدن مورد حمله سیستم ایمنی قرار می‌گیرد. افراد مبتلا به لوپوس پوستی ممکن است مشکلاتی مانند حساسیت به نور خورشید و بثورات پوستی را تجربه کنند. ریزش مو نیز می‌تواند یکی از علائم این بیماری باشد.
• لوپوس ناشی از مصرف دارو: این نوع لوپوس در اثر استفاده از انواع خاصی از داروها ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به لوپوس ناشی از مصرف دارو ممکن است علائم بالینی مشابه با لوپوس اریتماتوز سیستمیک را از خود نشان دهند. این نوع لوپوس موقتی است و معمولاً علائم آن به محض شناسایی داروی عامل و قطع مصرف آن، برطرف می‌شود.
• لوپوس نوزادی: یکی از انواع نادر لوپوس، لوپوس نوزادی است که در نوزادان و هنگام تولد شناسایی می‌شود. در خون نوزادان مبتلا به این بیماری، آنتی بادی‌های anti-Ro و anti-La وجود دارد که در دوران جنینی از طریق جفت به آن‌ها منتقل شده است. مادران نوزادان مبتلا به لوپوس، لزوماً خودشان به این بیماری مبتلا نیستند. این بیماری با علائمی نظیر ضایعات پوستی و بلوک قلبی مادرزادی در نوزاد تشخیص داده می‌شود. کورتیکواستروئیدهای فلوئوردار مانند دگزامتازون، در بهبود بلوک قلبی در برخی از موارد مؤثر بوده‌اند.

علل بروز بیماری لوپوس

علت اصلی بروز لوپوس تا به امروز شناخته نشده است و محققان همچنان در تلاش برای یافتن عواملی هستند که سبب ایجاد این بیماری می‌شوند یا به بروز آن کمک می‌کنند. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که عوامل خاصی از طریق تحریک سیستم ایمنی، سبب بروز این بیماری می‌شوند. ازجمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

1) عوامل ژنتیکی

مطالعات نشان داده‌اند که ژن‌های خاصی در بروز بیماری لوپوس نقش دارند. از روی اشکال متفاوت این ژن‌ها، پروتئین‌هایی ساخته می‌شوند که ممکن است سیستم ایمنی را به نحوی تحت تأثیر قرار دهند. محققان درحال بررسی این موضوع هستند که چگونه سطوح بالاتر یا پایین‌تر از حد طبیعی این پروتئین‌ها می‌تواند در بروز لوپوس نقش داشته باشد.

2) عوامل محیطی

قرارگیری در معرض برخی از عوامل محیطی می‌تواند زمینه‌ساز بروز لوپوس باشد. ازجمله:

• عفونت‌های ویروسی
• نور خورشید
• مصرف برخی از داروها
• سیگارکشیدن

3) اثرات التهابی و ایمنی

بدن به طور طبیعی سلول‌های آسیب‌دیده و مرده خود را از بین می‌برد. محققان گمان می‌کنند در صورت اختلال در این فرآیند، سیستم ایمنی ممکن است توسط سلول‌های آسیب‌دیده فریب‌خورده و به بافت‌های سالم بدن حمله کند. این اتفاق می‌تواند سبب بروز پاسخ خودایمنی شده و در نهایت منجر به بروز لوپوس شود. البته مطالعات در این زمینه همچنان ادامه دارد.

4) هورمون‌های جنسی

هورمون استروژن در بانوان، بسیار بیشتر از آقایان تولید و ترشح می‌شود. بسیاری از بانوان قبل از قاعدگی یا حین دوران بارداری که تولید هورمون استروژن بالا است، علائم لوپوس را به طور بارزتری تجربه می‌کنند.

علائم لوپوس چیست؟

لوپوس نشانه‌های بسیاری دارد و هر فرد را به شکل متفاوتی درگیر می‌کند. در صورت مشاهده چندین مورد از علائم زیر به صورت همزمان، حتما به پزشک مراجعه کنید.

• زخم در دهان یا بینی
• ریزش مو
• بثورات پوستی در مناطقی از بدن که در تماس با نور خورشید بوده‌اند
• تورم و سفتی در مفاصل؛ این نشانه ممکن است صبح‌ها شدیدتر شود
• درد قفسه سینه‌ای که بیش از 24 ساعت طول بکشد
• رنگ‌پریدگی انگشتان؛ ممکن است انگشتان در اثر استرس یا سرما، بی‌حس شوند یا گزگز کنند (سندروم رینود)
• وجود پروتئین در ادرار
• تعداد پایین سلول‌های خونی
• تب
• کاهش وزن

عوارض بیماری لوپوس

لوپوس اریتماتوز سیستمیک تقریباً تمام اجزای سیستم ایمنی را درگیر می‌کند. فعالیت لوپوس معمولاً دارای الگوهایی از عود و بهبود است؛ اگرچه در برخی افراد، این بیماری برای مدت طولانی فعال باقی می‌ماند. پایش دقیق میزان درگیری بدن و وضعیت ارگان‌های حیاتی، برای اتخاذ تصمیمات و اقدامات مهم در زمینه دارودرمانی اهمیت بسیاری دارد.

1) آسیب به غشاهای پوستی و مخاطی

غشاهای پوستی و مخاطی در اکثر بیماران مبتلا به لوپوس (80 درصد افراد) آسیب می‌بیند. موارد زیر از مهم‌ترین علائم آسیب به غشاهای پوستی و مخاطی هستند:

• بثورات پوستی بال پروانه‌ای: بثورات قرمزرنگ روی صورت با توزیع به شکل بال پروانه در سراسر برجستگی‌های بینی و گونه، از ضایعات پوستی کلاسیک در لوپوس اریتماتوز سیستمیک محسوب می‌شوند. در حدود 30 تا 60 درصد مبتلایان، این علامت قابل مشاهده است. بثورات پوستی بال پروانه‌ای معمولاً به دنبال قرارگیری در معرض نور خورشید تحریک می‌شوند. با این حال، امکان حساسیت به نور خورشید به طور پراکنده در سایر نواحی بدن نیز وجود دارد.
• ضایعات پوستی دیسکوئید: بثورات بزرگ، قرمز و دایره‌شکلی هستند که ممکن است باعث ایجاد جای زخم (اسکار) شوند. تقریباً 25 درصد بیماران این ضایعات را تجربه می‌کنند. ضایعات پوستی دیسکوئید، پوست سر، صورت یا گوش‌ها را درگیر می‌کند و ممکن است منجر به ریزش ابرو، مژه و موی سر شود.
• زخم‌های مخاطی: در افراد مبتلا به لوپوس، زخم‌های مخاطی در نواحی‌ای مانند حفره دهان، بینی و واژن دیده می‌شوند. این زخم‌ها مخصوصاً در نواحی مخاطی گونه و کام فوقانی بروز پیدا می‌کنند.
• کلسینوز: این ضایعات توده‌های سفید و سفت زیرپوستی هستند که در اثر تجمع کلسیم ایجاد می‌شوند.
• ریزش مو: سیستم ایمنی در بعضی موارد ممکن است به فولیکول‌های مو حمله کند و منجر به ریزش مو شود.

2) اختلالات سیستم اسکلتی-عضلانی

درد مفصلی و آرتریت غیرفرسایشی (التهاب یک یا چند مفصل، بدون از دست دادن غضروف مفصلی) از شایع‌ترین تظاهرات بالینی لوپوس هستند که 85 درصد از مبتلایان آن‌ها را تجربه می‌کنند. علائم اختلال در سیستم اسکلتی-عضلانی عبارتند از:

• التهاب مفاصل (آرتریت): لوپوس، پتانسیل ایجاد التهاب مفاصل را دارد و درنتیجه می‌تواند باعث درد مفاصل و احساس سفتی، گرما و تورم در این نواحی شود. آرتریت لوپوسی در اغلب موارد مفاصلی را که در نواحی دورتر از مرکز بدن هستند، مانند انگشتان، مچ دست‌ها، آرنج‌ها، زانوها، مچ و انگشتان پا را درگیر می‌کند. آرتریت غیر فرسایشی، شایع‌ترین الگوی آرتریت لوپوسی است.
• تاندونیت: التهاب تاندون‌ها، تاندونیت نامیده می‌شود. تاندون، بافتی است که عضله را به استخوان متصل می‌کند. تاندونیت ممکن است با درد همراه باشد و دامنه حرکت و فعالیت مفاصلی مانند آرنج‌ها، انگشتان دست و شانه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
• فیبرومیالژی: نشانه اصلی فیبرومیالژی، درد عضلانی است که می‌تواند منجر به احساس خستگی و افسردگی شود.
• پوکی استخوان: مصرف بالای کورتیکواستروئیدها در بسیاری از بیماران مبتلا به لوپوس می‌تواند سبب بروز عوارض ناشی از پوکی استخوان نظیر شکستگی‌ یا مرگ بافت استخوانی (استئونکروز) شود.
• آرتروپاتی ژاکود (Jaccoud): در این بیماری در نتیجه آسیب به بافت‌های پیرامون مفاصل، بدشکلی‌های مفصلی ایجاد می‌شود. این عارضه تقریباً 10 درصد بیماران را درگیر می‌کند.

3) اختلال سیستم کلیوی

لوپوس ممکن است با درگیرکردن کلیه‌ها سبب بروز نفریت لوپوسی، نوعی التهاب کلیوی، شود. این عارضه در 74 درصد بیماران گزارش شده است. نفریت لوپوسی می‌تواند در نهایت سبب از کار افتادن کلیه‌ها شود. در صورت اختلال در عملکرد کلیه‌ها، مواد زائد در خون و آب اضافی در بدن تجمع می‌یابد. این وضعیت در گذر زمان بدتر شده و در نهایت ممکن است به نارسایی کلیوی منجر شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که نزدیک به نیمی از بیماران با تشخیص نفریت لوپوسی، اطلاعی نداشتند که به لوپوس مبتلا هستند.

علائم

• ادرار کف‌آلود یا حباب‌دار
• التهاب یا اسکار کلیه: به سخت‌شدن مویرگ‌های کلیوی، اسکار گفته می‌شود.
• وجود خون در ادرار (هماچوری): در حالت طبیعی، کلیه‌ها از ورود گلبول‌های قرمز خون به داخل ادرار جلوگیری می‌کنند. در صورت وجود مشکلات کلیوی، گلبول‌های قرمز وارد ادرار شده و رنگ آن ممکن است صورتی یا قهوه‌ای روشن شود.
• افزایش وزن: این اتفاق به دلیل تجمع مایعات در بدن رخ می‌دهد.
• تورم: معمولاً در پا و ساق و مچ پا دیده می‌شود.
• فشار خون بالای کنترل‌نشده: این عارضه ممکن است در نهایت به آسیب کلیوی منجر شود.

درمان

• داروهای مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACEIs) و داروهای مهارکننده گیرنده آنژیوتانسین 2 (ARBs): این دو دسته دارویی، جزو داروهای ضد فشار خون محسوب می‌شوند. این داروها دفع پروتئین از طریق ادرار را کاهش می‌دهند و باعث پایین آمدن فشار خون بالا می‌شوند.
• دیورتیک‌ها (داروهای مُدر یا ادرار آور): این داروها به بدن کمک می‌کنند تا بتواند از شر مایعات اضافی و تورم خلاص شود. علاوه بر این، دیورتیک‌ها به کاهش فشار خون نیز می‌توانند کمک کنند.
• اصلاح رژیم غذایی: کاهش نمک (سدیم) و پروتئین در وعده‌های غذایی می‌تواند فشار خون را کنترل کرده و حجم مواد زائد دفعی از طریق کلیه را کاهش دهد.

4) اختلال در سیستم قلبی‌-عروقی

بیماری لوپوس می‌تواند سیستم قلبی‌-عروقی را نیز تحت تأثیر قرار دهد. در حقیقت، لوپوس به صورت مستقیم باعث مرگ بیماران نمی‌شود، بلکه افراد مبتلا به این بیماری در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی هستند و این اختلالات اصلی‌ترین علت مرگ در بیماران مبتلا به لوپوس اریتماتوز سیستمیک هستند.

• افزایش فشار خون: 50 درصد بیماران مبتلا به لوپوس، فشار خون بالای 140/90 میلی‌متر جیوه را تجربه می‌کنند. علاوه بر این، فشار خون تعداد بسیار بیشتری از مبتلایان به لوپوس، بالاتر از میزان طبیعی (120/80 میلی‌متر جیوه) است. از شایع‌ترین علل بروز فشار خون بالا در بیماران مبتلا به لوپوس می‌توان به چاقی، بیماری‌های کلیوی و مصرف طولانی‌مدت استروئیدها اشاره کرد. سایر داروها نظیر سیکلوسپورین نیز می‌توانند فشار خون را افزایش دهند.
  فشار خون بالا می‌تواند سبب نارسایی کلیوی، سکته مغزی، نارسایی و حمله قلبی شود. از آنجایی که بیماری‌های قلبی-عروقی عامل اصلی مرگ‌و‌میر در مبتلایان به لوپوس هستند، تلاش برای کاهش فشار خون و رساندن آن به میزان طبیعی اهمیت بسیاری دارد.
• تصلب شرائین (آترواسکلروزیس): این عارضه شایع‌ترین تظاهر بالینیِ بیماری‌های قلبی‌-عروقی در بیماران مبتلا به لوپوس است. تصلب شرائین در اثر تجمع کلسترول و سایر مواد (که به طور کلی پلاک نامیده می‌شوند) در امتداد جدار داخلی شریان‌ها ایجاد می‌شود. در نهایت، پلاک تشکیل‌شده، جریان خون به نقاط مختلف بدن مانند قلب و مغز را دشوار و مسدود می‌کند. این پلاک‌ها در صورت پارگی، باعث ایجاد لخته و بروز عوارضی مانند حمله قلبی و سکته مغزی می‌شوند. خطر بروز حمله قلبی در بانوان مبتلا به لوپوس در سنین 35 تا 44 سال، 50 بار بیشتر از بانوانی است که به لوپوس مبتلا نیستند.
• پریکاردیت: این عارضه شایع‌ترین مشکل قلبی مرتبط با لوپوس فعال است. پریکاردیت هنگامی رخ می‌دهد که غشایی که قلب را احاطه کرده است (پریکاردیوم) متورم و تحریک شده و باعث نشت مایع به اطراف قلب می‌شود. افراد مبتلا به پریکاردیت ممکن است دردهای فشاری را تجربه کنند که در حالت درازکشیده تشدید شده و در حالت نشسته کاهش می‌یابند.
• میوکاردیت: به التهاب بافت عضلانی قلب (میوکارد)، میوکاردیت گفته می‌شود. این عارضه عملکرد انقباضی قلب را مختل می‌کند و درنتیجه آن، به مرور زمان قلب بزرگتر شده و قدرت پمپاژ خود را از دست می‌دهد. بیماران مبتلا به این اختلال معمولاً علائمی مانند ضربان قلب سریع (تاکی کاردی) و درد قفسه سینه را تجربه می‌کنند.

5) مشکلات ریوی

درگیری ریه‌ها در حدود 50 درصد از مبتلایان به لوپوس مشاهده می‌شود.

• پلوریت: شایع‌ترین راهی که لوپوس، ریه‌های فرد بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد، از طریق التهاب پرده‌ای است که سطح خارجی ریه‌ها را می‌پوشاند. درد شدید (مانند ضربه چاقو) به‌ویژه در قسمت قفسه سینه، از علائم اصلی پلوریت به شمار می‌رود. موقعیت‌های گوناگون مانند تنفس عمیق، عطسه، سرفه یا خندیدن، این درد را تشدید می‌کند.  درد ناشی از پلوریت در 40 تا 60 درصد افراد مبتلا به لوپوس دیده می‌شود.
• ذات‌الریه (پنومونی): در این عارضه بافت ریه دچار التهاب شده و فرد مبتلا علائمی نظیر تب، درد قفسه سینه، تنگی نفس و سرفه را تجربه می‌کند. شایع‌ترین علت ذات‌الریه، عفونت‌های باکتریایی، ویروسی و قارچی هستند.
• بیماری بینابینی ریه منتشر: التهاب مزمن در ریه‌ها، می‌تواند منجر به بروز اسکار در بافت ریه شود. اسکار باعث ضخیم شدن و کاهش خاصیت ارتجاعی بافت ریه شده و درنتیجه تبادلات اکسیژن بین خون و ریه را با چالش روبه‌رو می‌کند. این امر در نهایت باعث ایجاد بیماری بینابینی ریه منتشر می‌شود. ازجمله علائم این بیماری می‌توان به سرفه‌های خشکِ مزمن، درد قفسه سینه و مشکلات تنفسی حین فعالیت اشاره کرد.
• آمبولی ریوی: هنگامی که لخته‌های خون، شریان‌های ریوی منتهی به ریه‌ها را مسدود می‌کنند، به آن آمبولی ریوی گفته می‌شود. این عارضه سبب درد قفسه سینه و تنگی نفس شده و جریان اکسیژن در ریه‌ها را کاهش می‌دهد.

6) اختلالات عصبی-روانی

بیماران مبتلا به لوپوس به طور مکرر علائمی از درگیری سیستم عصبی مرکزی را از خود نشان می‌دهند. این تظاهرات بالینی هر دو دسته علائم عصبی (نورولوژیک) و روانی را شامل می‌شود. شایع‌ترین تظاهرات عصبی-روانی که احتمالاً با لوپوس اریتماتوز سیستمیک مرتبط هستند عبارتند از:

• اختلالات شناختی (17 تا 66 درصد از بیماران)
• روان‌پریشی (سایکوز) یا اختلالات خلقی (تا 8 درصد از بیماران)
• بیماری عروق مغزی (5 تا 18 درصد از بیماران)
• تشنج (6 تا 51 درصد از بیماران)
• سردرد (بسیار شایع)

نکته: بیماران مبتلا به لوپوس ممکن است علائم شدیدتری مانند از دست دادن حافظه و سکته مغزی را نیز تجربه کنند.

تشخیص بیماری لوپوس

تشخیص لوپوس بسیار چالش‌برانگیز است؛ زیرا بسیاری از علائم آن، معمولاً با نشانه‌های بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شود. علاوه بر این، درصد قابل توجهی از افراد تا مدت‌ها پس از ابتلا به لوپوس، از بیماری خود بی‌خبر هستند. معمولاً از روش‌های زیر برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود.

1) تست‌های آزمایشگاهی

• تست ادرار: یکی از روش‌های تشخیص لوپوس، بررسی نمونه ادرار بیمار است. در صورتی که این بیماری کلیه‌ها را درگیر کرده باشد، احتمال افزایش میزان پروتئین و سلول‌های خونی در نمونه ادرار فرد بیمار وجود دراد.
• آزمایش‌های خون
  • آزمایش eGFR: بررسی eGFR (تخمین میزان فیلتراسیون گلومرولی) نشان می‌دهد کلیه‌ها با چه کیفیتی مواد زائد را فیلتر و پاکسازی می‌کنند.
  • آزمایش آنتی بادی ضد هسته‌ای (ANA): در صورت وجود این آنتی‌بادی‌ها در خون، نتیجه این تست مثبت گزارش می‌شود. این امر به معنای تحریک سیستم ایمنی بدن است. اگرچه در بیشتر افراد مبتلا به لوپوس، نتیجه تست ANA مثبت می‌شود، اما همه افراد با تست ANA مثبت لوپوس ندارند. اگر نتیجه تست آنتی بادی ضد هسته‌ای مثبت باشد، پزشک ممکن است برای تشخیص قطعی لوپوس، آزمایش آنتی بادی اختصاصی‌تری را توصیه کند.
• شمارش کامل سلول‌های خون: این آزمایش، تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌های خونی و همچنین میزان هموگلوبین خون (پروتئین حامل اکسیژن) را اندازه‌گیری می‌کند. نتایج این آزمایش ممکن است نشان‌دهنده کم‌خونی باشد که در بیشتر مبتلایان به لوپوس مشاهده می‌شود. علاوه بر این، کاهش تعداد گلبول‌های سفید یا پلاکت‌های خون نیز ممکن است درنتیجه بیماری لوپوس رخ دهد.
• سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR): این آزمایش، سرعت ته‌نشین‌شدن گلبول‌های قرمز خون در لوله آزمایش را در عرض یک ساعت نشان می‌دهد. سرعت بالای ته‌نشین‌شدن گلبول‌های قرمز می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری سیستمیک مانند لوپوس باشد.
  آزمایش سرعت رسوب، تنها برای تشخیص لوپوس استفاده نمی‌شود. علاوه‌بر لوپوس، ابتلا به عفونت، سرطان یا سایر مشکلات التهابی نیز می‌توانند سرعت رسوب گلبول‌های قرمز را افزایش دهند.

2) تست های تصویربرداری

اگر پزشک مشکوک به درگیری ریه‌ها و قلب با لوپوس باشد، ممکن است تست‌های زیر را تجویز کند:

• رادیوگرافی قفسه سینه: در تصویربرداری از قفسه‌سینه ممکن است سایه‌هایی غیرطبیعی دیده شود. این سایه‌ها نشان‌دهنده وجود مایع یا التهاب در ریه‌ها هستند.
• اکوکاردیوگرافی: در این تکنیک از امواج صوتی برای تصویربرداری از قلب، حین فعالیت آن استفاده می‌شود. این تست همچنین می‌تواند برای تشخیص مشکلات سایر بخش‌های قلب مانند دریچه‌ها مورد استفاده قرار بگیرد.

3) بیوپسی یا نمونه برداری

لوپوس می‌تواند به شکل‌های گوناگونی به کلیه‌ها آسیب برساند؛ بنابراین، راهکارهای درمانی نیز بسته به نوع آسیب می‌توانند متفاوت باشند. در برخی موارد، برای انتخاب بهترین رویکرد درمانی لازم است یک نمونه بافتی از کلیه‌ها تهیه شود. این نمونه‌گیری از طریق یک سوزن یا با ایجاد یک برش کوچک در محل مورد نظر انجام می‌گیرد.

لوپوس و بارداری

بانوان مبتلا به لوپوس می‌توانند بارداری ایمنی داشته باشند. اگر بیماری تحت کنترل باشد، احتمال تشدید علائم بیماری در طول بارداری بسیار کم خواهد بود. با این حال، افراد قبل از بارداری باید برای آن برنامه‌ریزی کنند و به دو نکته زیر توجه داشته باشند:

• بیماری باید شش‌ماه قبل از بارداری، تحت کنترل یا در مرحله بهبودی باشد: بارداری در فاز فعال بیماری لوپوس ممکن است به نتایج ناخوشایندی مانند سقط جنین، مرده‌زایی یا مشکلات جسمانی حاد برای مادر یا کودک منجر شود.
• بارداری در گروه‌های خاصی از بانوان مبتلا به لوپوس خطرآفرین است: ازجمله این افراد می‌توان به بانوان مبتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های ریوی، نارسایی قلبی، نارسایی مزمن کلیوی و سایر بیماری‌های کلیوی اشاره کرد. همچنین باردار شدن بانوانی که سابقه پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) یا سکته مغزی دارند، بسیار پر خطر است.

عوامل خطر لوپوس

برخی عوامل، احتمال ابتلا به بیماری لوپوس را افزایش می‌دهند، ازجمله:

• جنسیت: لوپوس در بانوان شایع‌تر است. به ازای هر مرد، 8 تا 10 زن به این بیماری مبتلا می‌شوند.
• سن: لوپوس می‌تواند افراد را در تمام سنین درگیر کند. با این حال، این بیماری در سنین 15 تا 45 سالگی بیشتر تشخیص داده می‌شود.
• نژاد:  این بیماری معمولاً در نژادهای آفریقایی-آمریکایی، آسیایی-آمریکایی و در افراد اسپانیایی‌تبار شیوع بیشتری دارد.

درمان لوپوس

درمان بیماری لوپوس بسته به علائم افراد، می‌تواند متفاوت باشد. تصمیم‌گیری درباره شروع درمان و اینکه از چه داروهایی استفاده شود، نیاز به مشورت با پزشک و آگاهی از مزایا و خطرات روش‌های درمانی مختلف دارد. اگر علائم و نشانه‌های بیماری در فرد بیمار عود و فروکش می‌کند، ممکن است نیاز به تغییر نوع دارو یا دوز آن باشد. در ادامه به رایج‌ترین داروهایی که برای کنترل لوپوس استفاده می‌شوند، اشاره شده است.

1) داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)

از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی بدون نسخه مانند ناپروکسن سدیم و ایبوپروفن برای علائمی مانند درد، تورم و تب ناشی از لوپوس استفاده می‌شود. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی قوی‌تر، تنها با ارائه نسخه قابل تهیه هستند. عوارض جانبی این داروها عبارتند از:

• خونریزی معده
• مشکلات کلیوی
• افزایش خطر ابتلا به مشکلات قلبی

2) داروهای ضد مالاریا

داروهایی مانند هیدروکسی کلروکین سولفات که برای درمان مالاریا استفاده می‌شوند، به طور مستقیم سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار داده و احتمال عود لوپوس را کاهش می‌دهند. عوارض جانبی این داروها عبارتند از:

• ناراحتی معده
• آسیب به شبکیه چشم (این عارضه نادر است)

نکته: در صورت استفاده از این داروها، انجام آزمایش‌های دوره‌ای چشم ضروری است.

3) کورتیکواستروئیدها

پردنیزون و سایر داروهای کورتیکواستروئیدی قابلیت کنترل التهاب ناشی از لوپوس را دارند. از دوزهای بالای استروئیدها مانند متیل پردنیزولون معمولاً برای کنترل درجات شدید بیماری که درگیری کلیوی ایجاد می‌کند، استفاده می‌شود. عوارض جانبی این داروها عبارتند از:

• افزایش وزن
• کبودشدگی آسان
• نازک‌شدن استخوان‌ها
• افزایش فشار خون
• دیابت‌
• افزایش ریسک ابتلا به عفونت

نکته: خطر بروز عوارض جانبی با افزایش دوز و طول مدت درمان افزایش می‌یابد.

4) داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی

داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی می‌توانند به درمان موارد شدید این بیماری کمک کنند. ازجمله داروهای این دسته می‌توان به آزاتیوپرین، مایکوفنولات، متوترکسات، سیکلوسپورین و لفلونوماید اشاره کرد. عوارض جانبی بالقوه این دسته دارویی عبارتند از:

• افزایش خطر ابتلا به عفونت
• آسیب کبدی
• کاهش باروری
• افزایش خطر ابتلا به سرطان

5) داروهای مهارکننده سیتوکین تحریک‌کننده لنفوسیت B

لنفوسیت‌های B، انواعی از سلول‌های ایمنی هستند که قابلیت تولید آنتی بادی دارند. این داروها تعداد غیرطبیعی این لنفوسیت‌ها در بیماران مبتلا به لوپوس را محدود می‌کنند. بلیموماب، رایج‌ترین نوع این دسته دارویی است که در مهار عملکرد یک پروتئین اختصاصی دخیل در پاسخ ایمنی بدن نقش دارد. عوارض جانبی این دارو عبارتند از:

• حالت تهوع
• اسهال
• عفونت‌
• تشدید افسردگی (این عارضه نادر است)

6) داروی ریتوکسیماب

استفاده از ریتوکسیماب در بیمارانی که به سایر داروها پاسخ نداده‌اند، ممکن است مفید باشد. عوارض جانبی این دارو عبارتند از:

• واکنش آلرژیک به انفوزیون (تزریق قطره‌ای) داخل وریدی
• عفونت‌

درمان لوپوس با روش‌های خانگی و تغییر در سبک زندگی

در صورت ابتلا به لوپوس، انجام چند کار ساده می‌تواند به جلوگیری از عود لوپوس، تحمل بیماری و سازگاری بهتر با علائم و نشانه‌های آن کمک کند.

• مراجعه منظم به پزشک. داشتن یک برنامه چکاپ منظم به‌جای مراجعه به پزشک در زمان‌های تشدید علائم بیماری، به پزشک در جلوگیری از عود بیماری کمک می‌کند. این کار همچنین در رفع نگرانی‌های شایع در ارتباط با سلامتی مانند استرس، رژیم غذایی و فعالیت بدنی که می‌توانند در جلوگیری از عوارض لوپوس نقش داشته باشند، مفید واقع شود.
• محافظت از خود در برابر پرتوهای مضر خورشید. از آنجایی که پرتوهای فرابنفش خورشید قابلیت تحریک علائم لوپوس را دارند، پوشیدن لباس‌های محافظ مانند پیراهن آستین‌بلند، کلاه و شلوارهای بلند و استفاده از کرم‌های ضد آفتاب دارای حداقل فاکتور محافظت در برابر خورشید (SPF) 55، به محافظت از پوست در برابر پرتوهای مضر نور خورشید کمک می‌کنند.
• ورزش منظم. داشتن فعالیت بدنی منظم به داشتن استخوان‌های قوی کمک می‌کند. این موضوع همچنین ریسک حمله قلبی را در شما کاهش داده و سبب سلامت عمومی شما می‌شود.
• ترک سیگار. مصرف سیگار، ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، باعث تشدید اثر لوپوس بر قلب و عروق خونی می‌شود.
• رژیم غذایی سالم. انواع میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل از اجزای اصلی یک رژیم غذایی سالم محسوب می‌شوند. در صورت دست‌وپنجه نرم کردن با اختلالاتی مانند فشار خون بالا، آسیب کلیوی یا مشکلات گوارشی، ممکن است نیاز به رعایت محدودیت‌های غذایی خاص باشد.
• تزریق واکسن. برای پیشگیری از عفونت، حتماً باید واکسن پنومونی و آنفلوانزا تزریق شود.

نکته: بر اساس برخی شواهد، مصرف ویتامین D ممکن است برای افراد مبتلا به لوپوس مفید باشد. البته پیش از مصرف ویتامین D، مشورت با پزشک الزامی است.

سخن پایانی

لوپوس طیف وسیعی از علائم دارد و به اشکال گوناگونی افراد را درگیر می‌کند. برخی از افراد ممکن است دوره‌هایی از عود و بهبودی را تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر به طور مداوم درگیر علائم این بیماری هستند. باید دقت کرد که برخی از علائم لوپوس مانند ریزش مو، ممکن است در افراد سالم نیز دیده شوند. بنابراین، هر علامتی که با علائم بالینی لوپوس هم‌پوشانی دارد، لزوماً نشان‌دهنده ابتلا به لوپوس نیست.

هرچند که تا به امروز هیچ درمان قطعی برای این بیماری کشف نشده است، خوشبختانه راهکارهای متفاوتی وجود دارند که به مدیریت علائم فرد بیمار، کاهش آسیب ارگان‌ها و بهبود کیفیت زندگی او کمک می‌کنند.

از تجربه خودتان بگویید

آیا تا به امروز درباره علائم و عوارض لوپوس اطلاعات کافی داشته‌اید؟ اگر شما هم تجربه‌ای در این زمینه دارید، برای ما و مخاطبان این مقاله بنویسید.

تیم نویسندگان

شهره اسمعیلی

شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.

مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997

دکتر مهدیه بهشادفر

• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید
• زخم معده + مهم‌ترین علل، علائم و راه‌های درمان آن
• 14 خواص چای سبز برای سلامت پوست و مو