میگرن سردردی با شدت متوسط یا زیاد است که غالباً به صورت درد ضربان‌دار در یک طرف سر احساس می‌شود. بسیاری از افراد علائمی مانند احساس بیماری، تهوع و استفراغ و افزایش حساسیت به نور یا صدا را هم در طی دوره‌های درد، تجربه می‌کنند.
علائم حسی هشداردهنده و برخی علائم دیگر، ممکن است قبل از سردرد میگرنی و یا به هنگام آن بروز پیدا کند. درد شدیدِ میگرن می‌تواند ساعت‌ها یا حتی روزها تداوم داشته باشد. بر اساس آمار انجمن میگرن آمریکا، سردردهای میگرنی ۳۶ میلیون آمریکایی (حدود 12 درصد جمعیت) و یک میلیارد نفر در سراسر جهان را درگیر کرده است.
میگرن، هم بزرگسالان و هم کودکان را درگیر می‌کند و در بانوان بیشتر از آقایان شیوع دارد. سردردهای میگرنی ممکن است به دنبال یک سری علائم حسی که اصطلاحاً اُورا (Aura) نامیده می‌شوند، رخ دهد. این نوع سردرد بیشتر در سنین 15 تا 55 سالگی رخ می‌دهد.
برای آشنایی بیشتر با این نوع سردرد، علائم، محرک‌ها و روش‌های درمانی آن، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.
چند نکته در مورد سردردهای میگرنی
- برخی از مبتلایان به میگرن، به راحتی محرک‌ها و عواملی مثل آلرژی، نور و استرس را که باعث ایجاد سردرد در آن‌ها می‌شود، تشخیص می‌دهند.
- برخی افراد، قبل از شروع سردرد میگرنی، یک علامت هشداردهنده را حس می‌کنند. بسیاری از مبتلایان به میگرن با تشخیص و توجه به موقع به علائم هشدار دهنده می‌توانند از یک حمله میگرنی تمام عیار جلوگیری کنند.
- داروهای بدون نسخه می‌توانند به کاهش درد و یا از بین رفتن آن کمک کنند. داروهای خاصی نیز برای پیشگیری و درمان میگرن وجود دارد.
- افرادی که دچار حملات شدید می‌شوند می‌توانند داروهای پیشگیری‌کننده مصرف کنند.
علت میگرن
علت سردرد برای هرکدام از انواع آن متفاوت است؛ اما دلیل سردردهای میگرنی به طور دقیق هنوز مشخص نیست. محققان وقوع یک فعالیت غیرطبیعی در مغز را دلیل احتمالی میگرن می‌دانند. این فعالیت می‌تواند بر نحوه ارتباط اعصاب و همچنین مواد شیمیایی و رگ‌های خونی در مغز تأثیر بگذارد. ساختار ژنتیکی فرد نیز ممکن است او را نسبت به محرک‌هایی که موجب سردردهای میگرنی می‌شوند، حساس‌تر کند.
محرک‌های زیر، دلیل احتمالی سردردهای میگرنی هستند:
تغییرات هورمونی
خانم‌های مبتلا به میگرن، حملات میگرنی را سه برابر بیشتر از آقایان تجربه می‌کنند. آن‌ها ممکن است در دوران قاعدگی (قبل، بعد یا در حین پریود) یا دقیقاً پس از پریود در هنگام تخمک‌گذاری (اوولاسیون) به دلیل تغییرات هورمونی علائم میگرن را تجربه کنند. داشتن تقویم قاعدگی به شما کمک می‌کند با کنترل محرک‌ها در این دوران، تا حد ممکن از تشدید سردردها بکاهید.
داروها
محققان برخی قرص‌های خواب‌آور، داروهای درمان جایگزینی هورمون (HRT) و قرص‌های ضد بارداری ترکیبی را محرک‌های احتمالی سردردهای میگرنی می‌دانند.
محرک‌های عاطفی
افسردگی، استرس، اضطراب، هیجان و شوک می‌توانند محرک‌هایی برای وقوع سردردهای میگرنی باشند.
محرک‌های غذایی
الکل و کافئین می‌توانند موجب تحریک میگرن شوند. برخی از غذاهای خاص از جمله پنیر، مرکبات و غذاهای حاوی تیرامین (Tyramine) به عنوان افزودنی نیز می‌توانند همین تاثیر را داشته باشند. همچنین وعده‌های غذایی نامنظم و کمبود آب بدن از جمله محرک‌های بالقوه میگرن هستند.
نکته: بسیاری از مواد غذایی که افراد زیادی در جامعه ما به طور معمول از آن‌ها استفاده می‌کنند، حاوی تیرامین است. مانند: محصولات گوشتی فراوری شده مثل سوسیس، پپرونی، سالامی، هات‌داگ، بولونیا، بیکن، خیارشور و بسیاری از ترشیجات دیگر، سویای تخمیر شده و سس سویا، پنیرهای چند ساله و گوشت یا ماهی دودی.
شکلات نیز حاوی مقدار کمی تیرامین است، اما مقادیر دوپامین و سروتونین آن، که تاثیر مثبتی در کنترل میگرن دارند، بیشتر است و در کل، فایده آن برای پیشگیری یا تعدیل حملات میگرنی، بیشتر از ضرر آن ارزیابی می‌شود. خواص شکلات تلخ در این مورد بسیار مفیدتر از شکلات شیرین است و علاوه بر افزایش سروتونین و دوپامین، با کاهش فشار خون، احتمالاً بروز حملات میگرنی را کاهش می‌دهد.
دلایل جسمی
خستگی و کم‌خوابی، گرفتگی در شانه یا گردن، حالت بدنی نامناسب و فشار بیش از حد فیزیکی، همگی با بروز علائم میگرن مرتبط هستند. قند خون پایین و پرواززدگی یا جت لگ نیز می‌توانند به عنوان محرک عمل کنند.
محرک‌های محیطی
صفحه نمایش‌های چشمک‌زن، بوهای شدید، استنشاق دود به خصوص دود سیگار و صداهای بلند می‌توانند موجب بروز میگرن شوند. همچنین محیط‌های بسته، تغییرات دمایی و نور زیاد نیز از محرک‌های احتمالی این نوع سردرد هستند.
تغییرات آب و هوایی
برای بعضی افراد، تغییرات آب و هوایی ممکن است باعث برهم‌خوردن تعادل ترکیبات شیمیایی مغز، مانند سروتونین شود. این مسئله می‌تواند عامل محرکی برای شروع حمله میگرن یا تشدید سردرد فعلی شود.
انواع میگرن
میگرن به دو دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. این طبقه‌بندی بستگی به این دارد که آیا فرد در اثر میگرن اختلالات حسی را تجربه می‌کند یا خیر؛ به این اختلالات، نشانه‌های پیش‌درآمدی یا «اورا» می‌گویند.
1) میگرن همراه با اورا
برای بسیاری از مبتلایان به میگرن، اورا به عنوان یک هشدار عمل کرده و خبر از فرا رسیدن سردرد می‌دهد. اورا معمولاً چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد و سپس از بین می‌رود، البته این زمان در اغلب افراد 15 تا 30 دقیقه است. این نشانه‌های پیش‌درآمدی شامل موارد زیر هستند:
- احساس گیجی
- دیدن نورهای عجیب، درخشان یا چشمک‌زن
- دیدن خطوط زیگ‌زاگ در میدان دید
- وجود نقاط کور یا لکه‌های توخالی در میدان دید
- سوزن‌سوزن شدن لب‌ها، قسمت پایین صورت، انگشتان یک دست
- اشکال در صحبت کردن
- گرفتگی در شانه‌ها، گردن یا اندام دیگر
- استنشاق بوهای نامطبوع
- شنیدن صدای زنگ در گوش
اگرچه وجود علائم زیر در افراد مبتلا به میگرن غیرمعمول است، اما نباید از آن‌ها چشم‌پوشی کرد:
- سردرد بیش از حد و غیرطبیعی
- اختلال در بینایی
- از دست دادن حس
- اختلالات گفتاری
هنگامی که میگرن همراه با اورا، بر بینایی تأثیر می‌گذارد، ممکن است بیمار چیزهایی را ببیند که اصلاً در آن مکان وجود ندارند، چیزی مثل رشته‌هایی شفاف از اشیاء.
آن‌ها همچنین ممکن است قسمت‌هایی از یک شی را نبینند یا حتی احساس کنند که بخشی از میدان دید آن‌ها از بین می‌رود و دوباره برمی‌گردد.
افرادی که میگرن همراه با اورا را تجربه می‌کنند، اختلال در بینایی خود را شبیه به قرار گرفتن در معرض فلاش شدید دوربین عکاسی می‌دانند.
2) میگرن بدون اورا
در این وضعیت، به طور عادی فرد بدون هیچ‌گونه اختلال در حواس، حمله میگرنی را تجربه می‌کند. 70 تا 90 درصد میگرن‌ها بدون اورا رخ می‌دهند.
انجمن بین‌المللی سردرد، معیارهای «5 , 4 , 3 , 2 , 1» را برای تشخیص میگرن بدون اورا توصیه می‌کند.
این معیارها عبارتند از:
- 5 حمله یا بیشتر با مدت زمان 4 ساعت تا 3 روز
- وجود حداقل 2 گزینه از موارد زیر:
- درد در یک طرف سر
- سردرد ضربانی
- درد متوسط تا شدید
- تشدید درد با انجام فعالیت‌های بدنی معمول
- وجود حداقل 1 علامت همراه با سردرد از جمله:
- حالت تهوع
- استفراغ
- حساسیت به نور
- حساسیت به صدا
در زمان تشخیص اولیه میگرن، پزشک ممکن است طیف وسیعی از آزمایش‌ها را برای رد کردن سایر دلایل سردرد پیشنهاد کند. این تست‌ها شامل گرفتن نوار مغزی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی مغز و نمونه‌برداری از مایع مغزی-نخاعی می‌شود.
انواع دیگر میگرن
انواع دیگری از میگرن مرتبط با سندرم‌ها یا محرک‌های خاص وجود دارد، از جمله:
- میگرن مزمن: در این نوع میگرن، حمله بیش از 15 روز در ماه اتفاق می‌افتد.
- میگرن قاعدگی: زمانی است که حملات میگرنی در الگویی مرتبط با سیکل قاعدگی رخ می‌دهد.
- میگرن هِمی‌پلژیک: یکی از اشکال نادر میگرن است که اغلب با سکته مغزی اشتباه گرفته می‌شود. در این نوع میگرن، فرد ممکن است دچار علائم عصبی شامل ضعف در یک طرف بدن شود.
- میگرن با اورای ساقه مغز: نوعی نادر از میگرن که می‌تواند منجر به علائم عصبی شدید مانند لکنت زبان شود.
- میگرن شکمی: این نوع از میگرن، بیشتر در کودکان زیر 14 سال بروز می‌کند. در این نوع، درد بر خلاف سردردهای میگرنی در ناحیه شکم حس شده و منجر به عملکرد نامنظم روده و شکم می‌شود. میگرن شکمی معمولاً با دردهای ناحیه شکم (مانند: سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری کرون) اشتباه گرفته می‌شود. علامت اصلی این مشکل، شکم‌دردهای تکرارشونده متوسط تا شدید است که هر بار بین 1 تا 72 ساعت طول می‌کشد.
بعد از تشخیص الگوی میگرنی خود در زمان سردرد، با پزشک مشورت کنید. پزشک نوع آن را تشخیص می‌دهد و درمان مناسب را برای شما در نظر می‌گیرد.
علائم میگرن
علائم میگرن می‌تواند مدتی قبل از سردرد، درست قبل از سردرد، هنگام سردرد و بعد از آن شروع شود. اگرچه همه سردردهای میگرنی مشابه نیستند، اما علائم معمول آن‌ها عبارتند از:
- درد متوسط تا شدید که معمولاً محدود به یک طرف سر می‌شود، اما می‌تواند در هر دو طرف سر نیز رخ دهد.
- درد شدید و ضربان‌دار
- افزایش درد در حین انجام فعالیت بدنی یا فشار واردکردن بر عضلات
- عدم توانایی در انجام فعالیت‌های روزانه به دلیل درد
- حالت تهوع و استفراغ
- افزایش حساسیت به نور و صدا به شکلی که درد، با خوابیدن در یک اتاق تاریک و ساکت آرام شود.
برخی از افراد علائم دیگری مانند تعریق، تغییر دمای بدن، درد معده و اسهال را نیز تجربه می‌کنند.
مقایسه میگرن و سردرد غیرمیگرنی
دانستن تفاوت حمله‌های میگرنی و سردرد اهمیت بسیاری دارد.
سردردها از لحاظ مدت زمان، شدت درد و علت بروز آن‌ها متفاوت هستند و ممکن است مانند حملات میگرنی الگوی قابل تشخیصی نداشته باشند.
حملات میگرنی به صورت سردردهای متوسط تا شدید در یک طرف سر و با علائمی مثل تهوع و استفراغ رخ می‌دهند. سردردهای میگرنی و غیر میگرنی متفاوت هستند و به دلایل متفاوتی ایجاد می‌شوند.
برای کمک به تشخیص سردرد میگرنی، یادداشت مواردی مثل زمان شروع درد، محرک‌ها، مدت زمان درد و هرگونه علامت یا اورایی که منجر به حمله میگرنی شود می‌تواند مفید باشد.
در حالت ایده‌آل، یادداشت‌برداری از زمان و چگونگی سردرد را حداقل 8 هفته ادامه دهید و این موارد را ثبت کنید:
- تعداد دفعات، مدت و شدت سردرد
- هرگونه علائم مرتبط
- تمام داروهای نسخه‌ای و بدون نسخه که برای رفع سردرد مصرف می‌کنید
- محرک‌های احتمالی
- هرگونه ارتباط سردرد با دوران قاعدگی
درمان میگرن
در حال حاضر درمان قطعی برای میگرن وجود ندارد و در واقع هدف از درمان، پیشگیری از حملات شدید میگرنی، کنترل شرایط و کاهش علائم آن است. این تغییرات در شیوه زندگی می‌تواند به کاهش تعداد دفعات حملات میگرنی کمک کند:
- عوامل شروع میگرن خود را شناسایی کرده و از آن‌ها دوری کنید. می‌توانید علائم خود را یادداشت کرده تا شناسایی عوامل برایتان راحت‌تر شود.
- خواب سالم و کافی داشته باشید.
- استرس و اضطراب خود را کاهش دهید. تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا و تمرین‌های تنفسی می‌توانند کمک‌‌کننده باشند.
- تغذیه خود را منظم و بر اساس برنامه جلو ببرید. از مصرف برخی غذاهای خاص که ظرفیت حساسیت‌زایی دارند پرهیز کنید. برخی افراد رعایت رژیم‌های غذایی خاص، از جمله مصرف غذاهای فاقد گلوتن را نیز مؤثر می‌دانند.
- مقدار زیادی مایعات و آب بنوشید.
- یک ورزش سبک را به طور منظم در برنامه خود قرار دهید.
- اگر نزدیک به عادت ماهیانه خود دچار میگرن می‌شوید یا تغییر سبک زندگی مؤثر واقع نشده است، با پزشک خود در مورد داروهای پیشگیری از سردرد مشورت کنید. عموماً درمان میگرن، بر اجتناب از محرک‌ها، کنترل علائم و مصرف داروها تمرکز دارد.
درمان از طریق جراحی
در دهه گذشته شاهد توسعه روش‌های نوینی در درمان میگرن بوده‌ایم. پزشک می‌تواند با تزریق بوتاکس به اعصاب صورت و اعصاب نخاعی گردن از سردردهای میگرنی پیشگیری کند، زیرا این‌ها گروهی از اعصاب هستند که با دردهای میگرنی در ارتباطند.
یک مطالعه مروری در سال 2014 نشان داد که انجام نوعی جراحی برای کاهش فشار روی اعصاب سر و گردن می‌تواند میگرن را در بیمارانی که به خط اول درمان پاسخ نمی‌دهند، کاهش داده و یا از بین ببرد.
درمان دارویی
سردردهای میگرنی را معمولاً از طریق دوره‌های درمانِ دارویی کنترل می‌کنند. انواع مختلفی از داروهای میگرنی از جمله مسکن‌ها وجود دارد.
نکته مهم: مسکن‌ها باید در همان هنگام آغاز درد و قبل از شدت یافتن حملات میگرنی مصرف شوند، نه بعد از شدید شدن سردرد.
داروهای بدون نسخه
داروهای بدون نسخه و مؤثر در درمان میگرن عبارتند از:
- ناپروکسن
- ایبوپروفن
- استامینوفن
مسکن‌های چند دارویی مثل اگزدرین که حاوی آسپیرین، کافئین و استامینوفن است نیز در بسیاری افراد، برای متوقف کردن درد یا کاهش آن موثر واقع شده است. همیشه قبل از مصرف داروهای جدید با پزشک مشورت کنید. به خصوص اگر یک مسکن حاوی کافئین باشد، حتی اگر بدون نسخه در دسترس شما قرار گیرد، باز هم حتماً در مورد مصرف آن نظر پزشک خود را جویا شوید.
داروهایی که حالت تهوع را برطرف می‌کنند
برخی از افرادی که میگرن را تجربه می‌کنند، به داروهایی برای درمان علائم همراه با این بیماری نیاز دارند.
ممکن است از متوکلوپرامید برای کنترل برخی علائم خاص مانند تهوع و استفراغ استفاده شود (دقت کنید که اگر این دارو برای شما تجویز شده است، آن را با معده خالی میل نکنید).
بعضی آگونیست‌های سروتونین، مانند سوماتریپتان هم ممکن است برای میگرن‌های شدید یا میگرن‌هایی که به داروهای بدون نسخه پاسخ نمی‌دهند تجویز شوند.
معمولاً مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و داروهای ضد افسردگی، مانند ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای برای کاهش علائم میگرن تجویز می‌شوند.
داروهای پیشگیری از میگرن
پیشگیری از میگرن با دور ماندن از محرک‌ها میسر می‌شود. اهداف اصلی روش‌های پیشگیرانه، کاهش تعداد دفعات حمله، کاهش شدت درد، کاهش مدت زمان سردرد و افزایش اثربخشی سایر روش‌های درمانی است.
داروها و مکمل‌های مختلفی وجود دارند که به جلوگیری از حملات میگرنی کمک می‌کنند، از جمله:
- داروهای ضد افسردگی
- کوآنزیم Q10
- عصاره‌های گیاهی مانند عصاره نوعی گل مینا (feverfew)
- منیزیم سیترات
- مکمل‌های ویتامین B12
- ویتامین B2 یا ریبوفلاوین
بسیاری از این مکمل‌ها را می‌توانید به صورت آنلاین خریداری کنید، از جمله ویتامین B12 و عصاره گل مینا. قبل از خرید، اطمینان حاصل کنید که این مکمل‌ها با داروهای دیگری که مصرف می‌کنید تداخل نداشته باشند.
شایان ذکر است که برخی افراد ممکن است در اثر مصرف بیش از حد یک دارو دچار سردرد شوند که به عنوان سردرد بازگشتی شناخته می‌شود. این نوع سردرد معمولاً در اوایل روز ایجاد شده و تا شب ادامه پیدا می‌کند. این وضعیت می‌تواند بعد از مصرف مداوم داروها در تلاش برای جلوگیری از حملات میگرنی رخ دهد. اگر احساس می‌کنید پس از مدتی که برای کنترل میگرن، مسکن مصرف کرده‌اید، دچار سردردهایی از نوع دیگر شده‌اید، با پزشک خود مشورت کنید.
تجربه شما
شما چه تجربه‌ای در مورد میگرن دارید؟ کدام روش‌های درمانی یا اقدامات پیشگیرانه به شما در رفع یا بهبود علائم آن کمک کرده‌اند؟ تجربیات‌تان را در این زمینه، با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
