علائم کم خونی (آنمی) چیست و چگونه آن را درمان کنیم؟

کم خونی یکی از شایع‌ترین عارضه‌ها در سراسر جهان است که افراد زیادی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این عارضه بیشتر زنان و کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از مهم‌ترین علائم آن می‌توان به احساس خستگی بیش از حد و تنگی نفس اشاره کرد. عوامل مختلفی در بروز کم خونی نقش دارند. بنابراین درمان این عارضه نیازمند شناخت عامل به وجود آورنده آن است.

ما در این مقاله به بررسی مهم‌ترین علل بروز کم خونی و انواع مختلف آن می‌پردازیم. همچنین برخی از راه‌های درمانی موجود برای کم خونی را مرور خواهیم کرد؛ پس با ما همراه باشید.

کم خونی چیست؟

کم خونی (آنمی) به شرایطی گفته می‌شود که گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین به تعداد کافی برای حمل اکسیژن به بافت‌ها وجود ندارد. درنتیجه این امر فرد احساس خستگی یا ضعف می‌کند. همچنین ممکن است دچار تنگی نفس، گیجی، سردرد یا ضربان قلب نامنظم شود. برخی از انواع کم خونی کوتاه‌مدت و خفیف هستند، ولی برخی دیگر می‌توانند تا پایان عمر ادامه داشته باشند. اگر آنمی درمان نشود می‌تواند زندگی و سلامت افراد را به خطر بیندازد.

وظیفه گلبول‌های قرمز خون چیست؟

گلبول‌های قرمز وظیفه اکسیژن‌رسانی به قسمت‌های مختلف بدن را بر عهده دارند. این گلبول‌ها حاوی پروتئینی به نام هموگلوبین هستند که سرشار از آهن است و سبب رنگ قرمز خون می‌شود. هموگلوبین به گلبول‌های قرمز کمک می‌کند تا اکسیژن را از ریه‌ها به تمام قسمت‌های بدن برسانند و دی اکسید کربن را از اعضای بدن بگیرند و به ریه‌ها ببرند.

علائم کم خونی

افرادی که به کم خونی خفیف مبتلا هستند معمولاً علائمی ندارند. با توجه به علت بروز آنمی، علائم آن ممکن است به‌سرعت یا به‌آهستگی ظاهر شوند. بارزترین علامت کم خونی احساس خستگی بیش از حد است. سایر علائمی که در بیشتر انواع کم خونی مشترک هستند عبارتند از:

• تنگی نفس: به‌سختی نفس کشیدن
• گیجی و غش: احساس گیجی و عدم تعادل هنگام ایستادن
• صدای کوبش یا زنگ در گوش: وزوز متناوب یکی از گوش‌ها
• پوست زرد یا رنگ‌پریده: در این وضعیت پوست از حالت طبیعی رنگ‌پریده‌تر می‌شود
• سردرد: کم خونی ناشی از کمبود آهن و کم خونی ناشی از میزان پایین هموگلوبین می‌توانند باعث سردرد شوند
• درد قفسه سینه: این درد به صورتی است که انگار چیزی روی قفسه سینه سنگینی می‌کند یا آن را فشار می‌دهد
• ضربان قلب نامنظم یا سریع (آریتمی): در کم خونی، قلب برای جبران میزان پایین اکسیژن، باید خون بیشتری را پمپاژ کند. درنتیجه، این وضعیت می‌تواند باعث بزرگ‌شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.

سایر علائم آنمی عبارتند از:

• ضعف
• لرز
• خون‌ریزی
• درد؛ ازجمله در استخوان‌ها، قفسه سینه، شکم و مفاصل
• مشکلات رشد در کودکان و نوجوانان
• سردی دست‌ها و پاها

علت کم خونی

کم‌خونی زمانی بروز می‌کند که مقدار کافی هموگلوبین یا گلبول‌ قرمز در خون وجود نداشته باشد. این اتفاق زمانی می‌افتد که بدن:

• به مقدار کافی هموگلوبین یا گلبول قرمز تولید نکند.
• در اثر خونریزی مقدار زیادی گلبول قرمز و هموگلوبین از دست بدهد و با سرعت طبیعی نتواند مقدار از دست رفته را جایگزین کند.
• گلبول‌های قرمز خون و هموگلوبین را از بین ببرد.

انواع کم خونی براساس علت بروز آن‌ها

بیش از ۴۰۰ نوع کم‌خونی وجود دارد. انواع کم‌خونی در ۳ گروه دسته‌بندی می‌شوند:

1) کم خونی تغذیه‌ای

• کم خونی ناشی از کمبود آهن شایع‌ترین نوع کم خونی است. این وضعیت زمانی بروز می‌کند که بدن مقدار کافی آهن برای تولید هموگلوبین نداشته باشد. همان‌طور که پیش از این گفته شد، هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون است که باعث می‌شود گلبول‌های قرمز اکسیژن را به تمام اعضای بدن برسانند.
• کم خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود ویتامین B12 یا ویتامین B9 (فولات) در بدن است.
• کم خونی بدخیم یا پرنیشیوز (Pernicious Anemia) نوعی بیماری خود ایمنی بوده که مانع از جذب ویتامین B12 در بدن می‌شود و یکی از دلایل کمبود این ویتامین در بدن به حساب می‌آید.

2) کم خونی ارثی

• کم خونی سلول‌ داسی‌شکل (Sickle Cell Anemia): در این نوع کم‌خونی شکل گلبول‌های قرمز خون تغییر می‌کند. در حالت طبیعی گلبول‌های قرمز صاف، گرد و منعطف هستند. درحالی ‌که در این نوع از کم خونی به حالت سفت، چسبنده و داسی‌شکل در می‌آیند. این وضعیت باعث کاهش جریان خون یا مسدود شدن آن می‌شود.
• کم خونی دیاموند- بلک فان (Diamond-Blackfan Anemia): این نوع اختلال بر مغز استخوان اثر می‌گذارد و درنتیجه تولید گلبول‌های قرمز را مختل می‌کند.

3) کم‌خونی ناشی از گلبول‌های قرمز غیر طبیعی

• کم‌خونی همولیتیک: در این نوع کم‌خونی، گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از سرعت معمول تخریب یا نابود می‌شوند.
• کم‌خونی آپلاستیک: در افراد مبتلا به کم خونی آپلاستیک، سلول‌های بنیادی مغز استخوان به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کنند.

تشخیص کم خونی

پزشک به‌منظور تشخیص کم خونی، احتمالاً از شما راجع به سوابق درمانی و بیماری‌های خانوادگی‌تان سؤال می‌پرسد، شما را معاینه کرده و آزمایش خون تجویز می‌کند. این آزمایش‌ها ممکن است یکی از این موارد باشند:

• آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC): از این آزمایش برای تشخیص کم خونی، هماتوکریت (میزان گلبول‌های قرمز خون) و اندازه‌گیری میزان هموگلوبین خون استفاده می‌شود.
• آزمایشی که اندازه و شکل گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد: این آزمایش، اندازه، شکل و رنگ گلبول‌های قرمز خون را بررسی می‌کند.

درمان کم خونی و پیشگیری از آن

بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. با این حال، خوردن غذاهای سالم از کم‌خونی‌های ناشی از کمبود آهن و ویتامین جلوگیری می‌کند.

درمان کم خونی به نوع و شدت آن بستگی دارد. برخی از انواع خفیف تا متوسط کم‌خونی، با مصرف مکمل‌های آهن، ویتامین‌ها یا داروها درمان می‌شوند.

اگر یک بیماری مزمن علت ابتلا به آنمی باشد، پزشک ابتدا به درمان آن بیماری زمینه‌ای می‌پردازد؛ همچنین احتمال دارد داروهایی برای افزایش تولید گلبول‌های قرمز خون تجویز کند.

برای درمان کم خونی چه بخوریم؟

تیم نویسندگان

شهره اسمعیلی

شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.

مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997

دکتر مهدیه بهشادفر

دکتر زهرا کلاهدوز

• میکرونیدلینگ: راهکاری کم‌تهاجم برای بهبود مشکلات پوستی و جوان‌سازی
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید
• 14 خواص چای سبز برای سلامت پوست و مو