علت درد پا + انواع و راهکارهای مؤثر درمانی آن

درد یا ناراحتی در هر قسمتی از ساق پا می‌تواند از درد خفیف تا درد شدید و ناگهانی متغیر باشد‌. در بیشتر مواقع، درد پا به دلیل استفاده بیش از حد از عضلات یا آسیب‌های جزئی رخ می‌دهد. این ناراحتی اغلب در مدت کوتاهی برطرف شده و با درمان‌های خانگی می‌توان آن را تسکین داد.

هرچند در برخی موارد، ممکن است یک عارضه پزشکی جدی عامل درد باشد. اگر در ناحیه ساق پا دچار درد شدید و یا این درد مداوم و مزمن شد، به پزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان به موقع و سریع هر نوع بیماری زمینه‌ای، از تشدید درد پیشگیری کرده و در بلندمدت آن را بهبود می‌بخشد.‌

برخی از علل شایع‌تر درد ساق پا، عارضه‌های جزئی یا موقتی هستند که پزشک به طور مؤثر می‌تواند آن‌ها را درمان کند. برای آشنایی بیشتر با علل شایع درد پا و درمان‌های خانگی آن در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

علت گرفتگی عضلات (Cramp) چیست؟

بر اساس این مقاله علت اصلی درد پا، گرفتگی یا اسپاسم عضلات است که با نام «اسب چارلی» یا اسپاسم شبانه شناخته شده و معمولاً باعث ایجاد سختی و گرفتگی دردناک در عضلات می‌شود.

گرفتگی یا اسپاسم عضلات معمولاً زمانی که عضلات ساق پا منقبض می‌شوند، منجر به درد شدید، تیز و ناگهانی می‌شود.

عضلات منقبض‌شده اغلب باعث شکل‌گیری یک برآمدگی قابل مشاهده و توده سفت زیر پوست می‌شود؛ همچنین ممکن است اطراف آن ناحیه، دچار قرمزی و التهاب شود.

خستگی عضلانی و دهیدراتاسیون (کم آبی بدن)، دو عاملی هستند که ممکن است منجر به گرفتگی عضلات پا، به ویژه پشت ساق آن شود. مصرف برخی داروها، از جمله داروهای ادرارآور و استاتین‌ها (داروهای کاهنده کلسترول خون) نیز ممکن است در برخی افراد باعث ایجاد گرفتگی عضلات پا شود.

آسیب‌هایی که منجر به درد پا می‌شوند

خیلی اوقات درد پا می‌تواند نشانه یک آسیب، از جمله موارد زیر باشد.

1) کشیدگی عضلات (Muscle strain)

کشیدگی عضلات آسیب شایعی است و معمولاً زمانی که فیبرهای عضلانی در نتیجه کشیدگی بیش از حد پاره شوند، رخ می‌دهد. این عارضه اغلب در عضلات بزرگ‌تر نظیر عضلات همسترینگ (سه ماهیچه پشت ران -ماهیچه نیم وتری، نیم غشایی و دو سر رانی- که به عضلات ساق وصل می‌شوند)، عضلات پشت ساق پا یا عضلات چهار سر، رخ می‌دهد.

2) تاندونیت (Tendinitis)

تاندونیت به معنای التهاب تاندون‌هاست. تاندون‌ها، بافت‌هایی به شکل طناب هستند که عضلات را به استخوان‌ها وصل می‌کنند. زمانی که تاندون‌ها ملتهب شوند، تکان‌دادن مفصل درگیر دشوار می‌شود. تاندونیت اغلب عضلات همسترینگ یا عضلات نزدیک استخوان پاشنه پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

3) بورسیت زانو (Knee bursitis)

بورسیت زانو زمانی رخ می‌دهد که کیسه‌های مملو از مایع یا بورس که در اطراف مفاصل زانو قرار دارند، ملتهب شوند.

4) شین اسپلینت یا درد جلو ساق پا

این مشکل باعث ایجاد درد در لبه داخلی استخوان درشت نی (یا تیبیا) می‌شود. این آسیب زمانی رخ می‌دهد که عضلات اطراف استخوان درشت نی، در نتیجه استفاده بیش از حد پاره شوند.

 5) شکستگی تنشی استخوان (Stress fracture)

شکستگی‌های کوچک که در استخوان‌های ساق پا، به ویژه در استخوان درشت نی، به دلیل فشار طولانی و مکرر اتفاق می افتند.

چه اختلالات و بیماری‌هایی منجر به درد پا می‌شوند؟

معمولاً برخی شرایط پزشکی منجر به درد ساق پا می‌شوند، که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

1) آترواسکلروز یا تصلب شرایین

عارضه‌ای است که به دلیل تجمع چربی و کلسترول، منجر به باریک و سفت شدن شریان‌ها می‌شود. شریان‌ها، آن دسته از رگ‌های خونی هستند که خون‌ حاوی اکسیژن را در سرتاسر بدن حمل می‌کنند‌.

زمانی که در شریان‌ها انسداد به وجود بیاید، گردش خون به قسمت‌های مختلف بدن کاهش می‌یابد. اگر بافت‌های ساق پا اکسیژن کافی دریافت نکنند، این امر می‌تواند منجر به درد ساق پا، به ویژه در عضلات پشت ساق آن شود.

2) ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT)

این مشکل زمانی رخ می‌دهد که در سیاهرگ‌های عمقی داخل بدن، لخته خون شکل می‌گیرد. این عارضه معمولاً بعد از استراحت طولانی مدت به دلیل معلولیت و یا بستری در خانه و بیمارستان ایجاد شده و منجر به التهاب، گرفتگی و درد عضلات می‌شود.

3) آرتریت

آرتریت یا آرتریتیس، به معنای التهاب مفاصل است. این عارضه ممکن است سبب تورم، درد و قرمزی در ناحیه درگیر ‌شود. آرتریت معمولاً عضلات زانو و لگن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

4) نقرس

نقرس نوعی آرتریت است که معمولاً زمانی رخ می‌دهد که اسید اوریک، به مقدار بسیار زیادی در بدن جمع شود. این عارضه معمولا سبب  تورم، قرمزی و درد کف پا و قسمت تحتانی ساق پا می‌شود.

5) واریس یا رگ‌های واریسی (Varicose vein)

درد پا به علت واریس زمانی رخ می‌دهد که دریچه‌های لانه کبوتری داخل سیاهرگ‌ها که مسئول برگشت دادن خون به سمت بالا هستند معیوب می‌شوند . در نتیجه خون در رگ‌ها جمع شده و ظاهری برآمده، پیج‌خورده و ملتهب پیدا می‌کند. واریس می‌تواند دردناک باشد. این عارضه بیشتر در عضلات پشت ساق پا و مچ آن رخ می‌دهد.

6) عفونت در استخوان یا بافت‌های ساق پا

عفونت می‌تواند سبب تورم، قرمزی یا درد در ناحیه درگیر شود.

7) آسیب عصبی در ساق پا

آسیب عصب، سبب بی‌حسی، درد یا گزگز و احساس سوزن‌سوزن شدن می‌شود. این عارضه معمولاً در نتیجه دیابت، در کف پا و قسمت پایینی ساق آن رخ می‌دهد.

سایر علل درد پا

عارضه‌ و آسیب‌های دیگری نیز می‌توانند منجر به درد پا شوند، اما معمولاً شیوع آن‌ها نسبت به موارد قبل، کمتر است. برخی از دلایل تغذیه‌ای نیز می‌توانند باعث ایجاد درد پا شوند. برخی از این علل عبارتند از:

1) بیرون زدگی یا فتق دیسک (Slipped disk)

فتق دیسک زمانی رخ می‌دهد که صفحه‌های انعطاف‌پذیری که بین مهره‌های ستون فقرات وجود دارند، بیرون بزند. دیسک می‌تواند به عصب‌های ستون فقرات و نخاع فشار بیاورد‌. این امر می‌تواند سبب تحریک دردی شود که از ستون فقرات به سمت بازو و ساق پا در گردش است.

2) بیماری ازگود اشلاتر (Osgood-Schlatter)

این مشکل زمانی رخ می‌دهد که تاندونی که کاسه زانو را به استخوان درشت نی وصل می‌کند، کشیده شود. این تاندون روی غضروف درشت‌نی (در محل اتصال به استخوان) کشیده می‌شود و به آن فشار می‌آورد.

همچنین این عارضه باعث شکل‌گیری برآمدگی دردناک در زیر زانو شده و منجر به درد زانو و تورم اطراف آن می‌شود. این عارضه اصولاً در بزرگسالانی رخ می‌دهد که در دوران بلوغ رشد ناگهانی را تجربه کرده‌اند.

 3) بیماری لِگ کالو پِرتِس (Legg_Calve_Perthes disease)

این بیماری به دلیل قطع خون‌رسانی به قسمت کاسه‌ای مفصل لگن (سر استخوان ران) رخ می‌دهد. کمبود خونرسانی، به شدت به استخوان، آسیب زده و سبب کج و بدشکل شدن دائمی آن می‌شود. این اختلالات معمولاً منجر به درد، به ویژه در اطراف لگن، ران و یا زانو می‌شوند. این عارضه اصولا در دوران نوجوانی رخ می‌دهد.

 4) Slipped capital femoral epiphysis

این مسئله، جدا شدن قسمت کاسه‌ای مفصل لگن (سر استخوان ران) از استخوان ران است که باعث ایجاد درد در ناحیه لگن می‌شود. این عارضه تنها در دوران کودکی، به ویژه در کودکان دارای اضافه وزن رخ می‌دهد.

5) تومورهای خوش‌خیم یا غیرسرطانی

چنین تومورهایی می‌توانند در استخوان ران یا استخوان درشت‌نی ایجاد شوند.

6) تومورهای بدخیم یا سرطانی

تومورهای بدخیم ممکن است در استخوان‌های بزرگ‌تر پا، نظیر استخوان ران یا درشت‌نی تشکیل شوند.

7) کمبود الکترولیت‌ها

الکترولیت‌ها مواد معدنی مانند سدیم، پتاسیم و کلسیم هستند که به کارکرد ماهیچه کمک می‌کنند. بدن مقداری از این مواد را به وسیله عرق کردن از دست می‌دهد. اگر میزان زیادی از این مواد را از دست بدهید، پاهای شما می‌توانند بی‌حس، ضعیف و گرفته شوند. این عارضه می‌تواند بعد از ورزش سنگین یا پس از استفاده از داروهای خاص، مانند داروهای شیمی‌درمانی رخ دهد.

نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت یا آب به همراه خوراکی‌هایی که حاوی این مواد معدنی هستند، می‌توانند برای رفع این مشکل مفید باشند.

درمان‌های خانگی برای درد پا

در بسیاری موارد، درد پا را می‌توان در خانه و بدون کمک دارو درمان کرد.

مراقبت‌های فردی زمان گرفتگی یا اسپاسم عضلات را فراموش نکنید

در صورتی که به گرفتگی عضلانی جدی مبتلا نیستید، با مراقبت‌های فردی می‌توانید آن را در خانه بهبود ببخشید‌. مسکن‌ها باعث بهبود گرفتگی عضله ساق پا نمی‌شوند اما انجام حرکات کششی و ماساژدادن عضله ساق پا با یک کرم ضد درد به شما کمک می‌کند.

برای تسکین درد گرفتگی عضلانی کارهای زیر را انجام دهید

• انگشتان پنجه پایتان را با دست نگه دارید و آن را در حالی‌که پایتان را صاف می کنید، به سمت بدن‌تان بکشید.
• تا زمانی که دردتان کمتر می شود، روی پاشنه پایتان راه بروید.

برای پیشگیری از گرفتگی عضلات کارهای زیر را انجام دهید

• همیشه قبل و بعد از ورزش، حرکات کششی انجام داده و بدن تان را گرم کنید.
• با خوردن روزانه ۸ تا ۱۲ لیوان آب، از کم‌آبی بدن تان پیشگیری کنید.
• به طور منظم حرکات کششی انجام دهید و ساق پایتان را ماساژ دهید.

درمان‌هایی که بعد از آسیب‌های ورزشی باید انجام دهیم

آسیب‌های ورزشی جزئی، نظیر کشیدگی و رگ‌به‌رگ شدن ساق پا را می‌توان با روش RICE درمان کرد. این روش در واقع شامل چهار رویکرد است که ابتدای نام آن‌ها، اسم این روش تسکینی را ساخته است:

استراحت (Rest)

برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر و کاهش التهاب باید زمان بیشتری به بهبود تورم اختصاص دهید. پس به مقدار کافی استراحت کنید.

یخ (Ice)

خنک کردن موضع، به کاهش التهاب، تورم و درد کمک می‌کند. یخ را در یک پارچه بپیچید و آن را به مدت ۲۰ دقیقه روی ناحیه مدنظر قرار دهید. هیچ‌گاه یخ را به طور مستقیم روی پوست قرار ندهید. از تسکین‌دهنده‌های خنک‌کننده موضعی نیز می‌توانید استفاده کنید.

فشار (Compression)

یک باند کِشی را محکم (نه خیلی سفت) دور ساق پایتان بپیچید، تا التهاب و دردتان کاهش یابد.

بالابردن (Elevation)

ساق پا را بالاتر از سطح قلب‌تان نگه‌ دارید، تا نیروی جاذبه به برگشت خون و عناصر التهابی از پا به سمت قلب (جهت کاهش التهاب و درد) کمک کند.

داروهایی نظیر استامینوفن یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) هم می‌توانند به تسکین درد کمک کنند. اما اگر دردتان بیشتر از ۷۲ ساعت طول کشید، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.

پس از تسکین درد

هنگام بازگشت به فعالیت‌های روزمره‌تان، آن‌ها را با شدت کمتری انجام دهید تا انعطاف‌پذیری، استحکام و مقاومت‌تان به طور تدریجی و بی‌خطر افزایش یابد.

درد پا ناشی از مشکلات دستگاه گردش خون

«لنگش» درد در ران، ساق پا یا باسن است که هنگام راه‌رفتن بروز می‌کند و می‌تواند موجب لنگیدن شود. این درد ممکن است نشانه‌ای از بیماری شریان محیطی (PAD) باشد. در این وضعیت، شریان‌های پا تنگ یا مسدود شده و خون‌رسانی به پا با اختلال مواجه می‌شود.

لنگش (claudication) و سایر علائم مشکلات عروقی، به دلیل خطر بیماری قلبی یا سکته مغزی به مراقبت و نظارت پزشکی نیاز دارند.

برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی-عروقی توصیه می‌شود:

• استعمال دخانیات را ترک کنید و حتی در معرض دود سیگار دیگران نیز قرار نگیرید.
• درصورت توصیه پزشک، با شدت متوسط ورزش کنید.
• سطح کلسترول، لیپید و قند خون خود را کنترل کنید.
• فشار خون‌تان را کنترل کنید‌.
• جهت کاهش خطر لخته‌شدن خون، در مورد مصرف داروهای ضد پلاکت با پزشک مشورت کنید.
• ورزش و رژیم غذایی سالم، هر دو مفید هستند. اگر برای بیماری‌های قلبی-عروقی یا سایر بیماری‌ها تحت درمان هستید، ورزش و رژیم غذایی سالم را با دقت دنبال کنید.

چه زمانی برای درد پا به پزشک مراجعه کنیم؟

گاهی تشخیص زمان مناسب جهت مراجعه به پزشک یا اورژانس، برای درمان درد پا دشوار است. اگر علائم زیر را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید:

• التهاب در هر دو پا
• رگ‌های واریسی که باعث ناراحتی شما شده‌اند.
• احساس درد هنگام راه‌رفتن
• درد پا که بدتر شده یا بیش از چند روز باقی مانده است.

در صورت تجربه موارد زیر، فوراً به بیمارستان مراجعه کنید:

• درد پا همراه با تب
• بریدگی عمیق روی پا
• قرمزی پا و گرم بودن آن هنگام لمس‌
• رنگ‌پریدگی پا و سرد بودن آن هنگام لمس‌
• بروز التهاب در هر دو پا همراه با دشواری در تنفس
• ناتوانی در راه‌رفتن یا عدم تحمل وزن روی پا
• آسیب پا که همراه با صدای ناخوشایند رخ می‌دهد

سخن پایانی

برخی بیماری‌ها و آسیب‌های جدی منجر به درد پا می‌شوند. اگر درد پایتان بعد از گذشت چند روز برطرف نشد، بدتر شد، انجام کارهای روزمره را دشوار کرد، یا همراه با علائم دیگری بود، آن را نادیده نگیرید؛ این کار می‌تواند خطرناک باشد. اگر در مورد درد پایتان نگران هستید، به پزشک مراجعه کنید. راهکارهای مختلف تشخیص علت درد پا می‌تواند به پیشگیری از علل، کاهش احتمال ابتلا و مهیاکردن درمان به موقع کمک کند.

تجربه شما

شما چه تجربه‌ای از درد پا دارید؟ کدام روش‌های درمانی یا اقدامات مراقبتی و پیشگیرانه، به شما در رفع یا بهبود این مشکل کمک کرده‌اند؟ تجربیات‌تان را در این زمینه با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.