کمبود آهن و ریزش مو عبارت آشنایی برای اغلب بانوان است. کمبود آهن به‌عنوان شایع‌ترین اختلال تغذیه‌ای در زنان شناخته می‌شود و به نظر می‌رسد این مسئله، یکی از دلایل اصلی کاهش تراکم موها در بانوان باشد. البته این به معنای رد احتمال بروز این مشکل در مردان نیست، فقط تقریباً تمام مطالعات انجام‌شده در این زمینه، تنها ارتباط ریزش موی خانم‌ها را با کمبود آهن بررسی کرده‌اند. بنابراین از نظر تئوری می‌توان امکان ریزش مو ناشی از فقر آهن را در تمام افراد مطرح کرد، اما از نظر عملی، این مسئله فقط در خانم‌ها مطالعه شده است.
از دست دادن خون طی دوران قاعدگی، بارداری و خونریزی دستگاه گوارش می‌توانند از دلایل اصلی پایین بودن سطح آهن در خانم‌ها باشند. کم‌خونی ناشی از فقر آهن زمانی رخ می‌دهد که سطح هموگلوبین خون به زیر 10 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) برسد. این امر، خطر ریزش بیش از حد مو در زنان را افزایش می‌دهد. خوشبختانه، مصرف غذاها و مکمل‌های تغذیه‌ای غنی از آهن می‌تواند نقش مؤثری در جلوگیری از ریزش موی ناشی از کمبود آهن داشته باشد.
اگر دچار ریزش مو هستید، با خواندن این مقاله متوجه می‌شوید آیا مشکل شما ناشی از کمبود آهن است یا خیر؛ سپس در ادامه با دانستنی‌های مربوط به فقر آهن و چگونگی درمان آن آشنا می‌شوید.
کمبود آهن و ریزش مو
کم‌خونی ناشی از فقر آهن، متداول‌ترین نوع آنمی است و زمانی رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز خون تولید نمی‌کند. گلبول‌های قرمز خون حاوی هموگلوبین (نوعی پروتئین غنی از آهن) هستند که به انتقال و حمل اکسیژن در بدن (حتی به ریشه مو) کمک می‌کنند. سطح بهینه و مطلوب گلبول قرمز خون به حفظ سلامت بدن، پوست، مو و ناخن کمک می‌کند.
اما کمبود گلبول قرمز خون می‌تواند منجر به کاهش آهن خون و در نتیجه کاهش اکسیژن‌رسانی به قسمت‌های مختلف از جمله مو شود. به همین دلیل، متخصصان این تئوری را ارائه کرده‌اند که کمبود آهن می‌تواند دلیل ریزش بیش از حد مو در زنان باشد.
یک مطالعه انجام شده در سال 2013، این نکته را تأیید می‌کند که کمبود آهن نقش ویژه‌ای در ریزش مو با الگوی زنانه (نازک شدن و کم پشت شدن موها در همه نقاط سر) یا آلوپسی آندروژنیک در زنان دارد.
مطالعه دیگری نشان داد که سطح پایین آهن در زنان سالم و بدون هیچ‌گونه بیماری زمینه‌ای، منجر به ریزش موی پراکنده تلوژن می‌شود. ریزش موی تلوژن افلوویوم در اثر یک عارضه حاد (تغییر در بدن یا شوک) تحریک می‌شود؛ مانند جراحی، آسیب فیزیکی شدید، استرس شدید، تب یا عفونت شدید، کاهش وزن غیراستاندارد در کوتاه‌مدت، تغییرات زیاد در رژیم غذایی، تغییر هورمون‌ها در زمان تولد نوزاد و یائسگی، کمبود آهن، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید و مصرف برخی داروها. در این حالت به جای ریزش روزانه 100 تار مو، 300 تار مو در روز می‌ریزد.
واضح است که آهن نقشی مهم و حیاتی در بهبود سلامت فولیکول‌های مو دارد و کاهش ناگهانی سطح آن در شرایطی مانند دوران بارداری و شیردهی، می‌تواند سبب ریزش مو شود. با توجه به نکات گفته‌شده، سؤالی که مطرح می‌شود این است که چرا دچار کمبود آهن می‌شویم؟
دلایل بروز کم‌خونی فقر آهن
از جمله دلایل احتمالی کم‌خونی فقر آهن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بارداری
- زخم‌های پوستی
- عمل جراحی
- بیماری‌های دستگاه گوارش
- زخم‌های معده
- رژیم گیاه‌خواری
- اهدای خون مکرر
- خونریزی شدید قاعدگی
افراد مبتلا به کم‌خونی فقر آهن، دارای علائمی هستند که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
علائم کم‌خونی فقر آهن
- سردرد
- گیجی
- خستگی
- پوست رنگ‌پریده و خشک
- ضربان قلب سریع
- ریزش مو
- تمایل به خوردن یخ یا خاک رس
- زبان نرم (از بین رفتن لایه خارجی زبان)
- شکنندگی ناخن‌ها
در صورت داشتن هریک از این علائم حتماً سطح آهن خونتان را بررسی کنید تا هرگونه کمبود احتمالی در آن، به موقع تشخیص داده شود. در برخی مواقع، ممکن است پزشک از شما بخواهد که برای اطمینان بیشتر، آزمایش‌های دیگری را نیز انجام دهید.
آزمایش‌هایی برای تشخیص کمبود آهن
در مورد سنجش میزان آهن خون، دو آزمایش باید انجام شود. «آزمایش غلظت هموگلوبین» که به اندازه‌گیری سطح آهن کمک می‌کند و «آزمایش غلظت فریتین سرم» که کمبود آهن را تأیید می‌کند.
به این موضوع دقت کنید که ممکن است سطوح فریتین سرم در افراد مبتلا به التهاب و عفونت هم بالا باشد. در این صورت، برای تشخیص کمبود آهن باید غلظت «پروتوپورفیرین روی در گلبول قرمز»، «غلظت آهن سرم»، «غلظت ترنسفرین» و «درجه اشباع ترنسفرین» مورد آزمایش قرار بگیرند.
چه حدی از کمبود آهن باعث ریزش مو در زنان می‌شود؟
سطح طبیعی فریتین سرم برای زنان از سن 18 تا 39 سال، بین 120-10 نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) و برای زنان 40 سال به بالا، بین 263-12 نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) است. سطح فریتین سرم 30 نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/mL) یا کمتر از آن، می‌تواند باعث افزایش احتمال ریزش مو شود.
خوشبختانه، رژیم غذایی صحیح و مصرف مکمل مناسب می‌توانند به معکوس کردن روند ریزش موی ناشی از کم‌خونی کمک کنند.
درمان ریزش مو
پزشکان راه‌های درمانی متعددی را به افرادی که دچار ریزش مو می‌شوند، توصیه می‌کنند؛ از جمله:
- ماینوکسیدیل: این دارو به عنوان یک محلول موضعی در دسترس است. دانشمندان معتقدند که این دارو به موها اجازه می‌دهد تا مدت زمان بیشتری را در مرحله رشد (آناژن) باقی بمانند. البته ماینوکسیدیل برای بانوان عوارضی هم دارد، مانند رویش موی زائد در پیشانی و سایر نواحی صورت. به‌علاوه، قطع مصرف ماینوکسیدیل معمولاً باعث تشدید ریزش مو و حتی از دست رفتن موهای رشدکرده در اثر مصرف این دارو می‌شود.
- مهارکنندههای 5-آلفا-ردوکتاز: داروهایی مانند فیناستراید و دوتاستراید، جزو مهارکنندههای 5-آلفا-ردوکتاز هستند. این داروها به افزایش سطح آنزیم‌های تحریک‌کننده رشد مو کمک می‌کنند.
- تکنیک‌های جراحی: اگر هیچ‌یک از روش‌های درمانی مؤثر واقع نشوند، یکی از تکنیک‌های وابسته به جراحی مانند کاشت مو، می‌تواند به بازگرداندن موهای ازدست‌رفته فرد کمک کند. البته میزان موفقیت این عمل در بانوان متغیر است. تصویر زیر یک نمونه موفق از جراحی کاشت مو در زنان را نشان می‌دهد.
پزشکان در حال بررسی برخی شیوه‌های درمانی دیگر برای تحریک رشد موها هستند. یک نمونه از شیوه‌های درمانی جدید، درمان از طریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) است. این تکنیک عبارت است از جدا کردن پلاکت‌ها از نمونه خون فرد و سپس تزریق پلاکت‌های استخراج شده به قسمت‌هایی از پوست سر که دچار ریزش مو هستند.
پزشکان معتقدند که پلاکت‌ها حاوی مقادیر قابل توجهی از فاکتورهای رشد هستند. این فاکتورها می‌توانند به تحریک رشد مجدد موها کمک کنند. بر اساس نتایج یک مطالعه، زنانی که تزریق PRP انجام داده‌اند، پس از 6 ماه شاهد افزایش تراکم و ضخامت موهای خود بودند. با این حال، برای اثبات اثربخشیPRP، همچنان به مطالعات بیشتری نیاز است زیرا تعداد بررسی‌هایی که این تکنیک را اثربخش ندانسته‌اند نیز کم نیست.
مواد غذایی مفید برای افزایش سطح آهن خون
آهن مورد نیاز بدن را می‌توان از منابع مختلف تأمین کرد. این موارد عبارتند از:
منابع حیوانی آهن
گوشت قرمز، مرغ و ماهی از منابع اصلی آهن هِم (Heme) هستند که به‌راحتی جذب بدن می‌شود. در ادامه، می‌توانید لیست کامل‌تری از منابع حیوانی آهن را مطالعه کنید:
- گوشت مرغ
- گوشت گاو
- گوشت بره
- بوقلمون
- ماهی تن
- ماهی خال‌مخالی
- ماهی هادوک
- انواع صدف‌های خوراکی
- میگوها
- تخم‌مرغ
منابع گیاهی آهن
منابع گیاهی، حاوی آهن غیر هِم (Non-heme) هستند. هرچند که این نوع آهن به‌راحتی جذب بدن نمی‌شود، اما با این حال برای داشتن یک رژیم غذایی متعادل، مصرف این منابع گیاهی ضروری است. بدن حدود 10 درصد آهن غیر هِم که از مصرف منابع گیاهی به دست می‌آورید را جذب می‌کند. در ادامه فهرستی از مواد غذایی گیاهی غنی از آهن را خواهید خواند:
- اسفناج
- کلم بروکلی
- نخود فرنگی
- کلم‌پیچ
- سیب‌زمینی شیرین
- برگ و ساقه چغندر
- لوبیا سبز
- توفو یا پنیر سویا
- عدس
- لوبیا قرمز
- نخود
- توت‌فرنگی
- هندوانه
- خرما
- آلو خشک
- انجیر
- زردآلو
- کشمش
- دانه کدو تنبل
- دانه آفتابگردان
- برنج قرمز
- جو دوسر
- کینوآ
- گیاه آمارانت (تاج خروس)
- بادام هندی
- بادام درختی
- نان چاودار
- نان گندم کامل
البته باید به این نکته دقت کنید که مصرف غذاهای غنی از آهن، به تنهایی کافی نیست و شما باید مواد مغذی کمک‌کننده به جذب آهن را نیز در برنامه غذایی‌تان جای دهید. مواد غذایی سرشار از ویتامین‌های A و C باعث افزایش جذب آهن می‌شوند. همچنین مصرف هم‌زمان کافئین یا لبنیات با مواد غذایی یا مکمل آهن، مانع از جذب آهن خواهد شد.
مواد غذایی که به جذب بهتر آهن کمک می‌کنند
برخی از خوراکی‌ها به جذب بهتر آهن کمک می‌کنند. این موارد عبارتند از:
- مواد غذایی حاوی ویتامین A: هویج، کدو‌تنبل، گوجه‌فرنگی، کدو‌مسما، لوبیای چشم‌بلبلی، ماهی سالمون، شاه‌ماهی، ماست، پنیر، پسته، انبه، سیب و غلات غنی‌شده.
- مواد غذایی حاوی ویتامین C: پرتقال، نارنگی، توت‌فرنگی، بلوبری، خربزه و فلفل‌دلمه‌ای.
این مواد غذایی را در آشپزخانه‌تان داشته باشید و به طور مرتب از آن‌ها در رژیم غذایی‌تان استفاده کنید تا از این طریق، سطح آهن بدنتان افزایش پیدا کند. البته اگر مشغله زیادی دارید یا بدنتان به مقدار قابل توجهی آهن نیاز دارد، می‌توانید با مراجعه به یک پزشک، مکمل‌های حاوی آهن دریافت کنید.
مکمل‌های آهن
ممکن است توصیه پزشک به فرد دچار کمبود آهن این باشد که مکمل‌های آهن را به صورت روزانه مصرف کند تا به مرور زمان و با کمک این مکمل‌ها، آهن مورد نیاز بدنش بازیابی شود.
همیشه قبل از مصرف مکمل‌های آهن، باید با پزشکتان مشورت کنید؛ زیرا مصرف خودسرانه و بیش از حد چنین مکمل‌هایی، می‌تواند عوارض جانبی شدیدی را در پی داشته باشد. توجه کنید که یک فرد ممکن است مجبور شود به مدت 3 تا 6 ماه مکمل آهن مصرف کند تا میزان ذخیره آهن در بدنش به حد طبیعی و نرمال برسد.
تزریق آهن
پزشک ممکن است برای افزایش سریع‌تر سطح آهن در بدن یک فرد، تزریق آهن را به او پیشنهاد کند. برای مثال، کسانی که دچار کم‌خونی شدید هستند، ممکن است به تزریق وریدی آهن نیاز داشته باشند. افرادی که نمی‌توانند آهن را به درستی و از طریق سیستم گوارشی جذب کنند (مانند مبتلایان به بیماری کرون که نوعی بیماری التهابی روده است) نیز می‌توانند از روش تزریق آهن استفاده کنند.
فواید آهن برای مو
- فولیکول‌های مو را تقویت می‌کند.
- مواد مغذی را به ریشه‌های مو می‌رساند.
- موها را ضخیم و پرپشت می‌کند.
- درخشش موها را افزایش می‌دهد.
- به رشد سریع مو کمک می‌کند.
- موجب کاهش ریزش مو می‌شود.
اما مراقب باشید!
دریافت بیش از حد آهن، می‌تواند سلامتی‌تان را تهدید کند. در ادامه، به طور مختصر به عوارض ناشی از مصرف بیش از حد آهن اشاره می‌شود.
عوارض مصرف بیش از حد آهن
مصرف بیش از حد آهن از طریق منابع غذایی یا مکمل‌ها می‌تواند منجر به مسمومیت آهن شود. علائم این مسمومیت عبارت‌اند از:
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- دل‌درد
- آسیب به کبد
- آسیب به پانکراس
- مشکلات قلبی
سخن پایانی
اگر به ریزش ناگهانی مو دچار شدید، حتماً میزان آهن خونتان را بررسی کنید. درست است که ریزش مو به دلیل کمبود آهن در زنان با مصرف غذاهای سرشار از آهن و مکمل‌ها قابل جبران است، اما برای جلوگیری از کمبود آهن و حفظ سلامت مو، بهتر است که همیشه یک رژیم غذایی متعادل را دنبال کنید.
تجربه شما
اگر دچار ریزش مو ناشی از کمبود آهن بوده‌اید، به ما بگویید که به نظرتان برای ریزش موی ناشی از کم‌خونی، مصرف مکمل آهن نتیجه‌بخش‌تر است یا تغذیه مناسب؟
