هیچ چیز بدتر از این نیست که شب هنگام، با گرفتگی عضلات پا از خواب بیدار شویم! این درد ممکن است فقط چند ثانیه طول بکشد، اما به هر حال از کیفیت خواب ما می‌کاهد. این مشکل تنها محدود به بزرگسالان نیست و کودکان نیز ممکن است این درد را تجربه کنند.
چرا عضلات پا دچار گرفتگی می‌شوند و چگونه می‌توانیم آن را درمان کنیم؟ گاهی با کارهای خیلی ساده مثل پوشیدن کفش مناسب پیاده‌روی می‌توانیم احتمال گرفتگی ماهیچه پا را کاهش دهیم؛ برای آشنایی بیشتر با راهکارهای دیگر درمان این نوع گرفتگی، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید.
گرفتگی عضلات پا
هنگام گرفتگی، عضلات پا به طور ناگهانی سفت و دچار درد می‌شوند. گاهی این درد به قدری شدید است که ما را از خواب بیدار می‌کند. این وضعیت ممکن است چندین دقیقه یا فقط چند ثانیه ادامه داشته باشد.
گرفتگی شبانه پا هم در بزرگسالان شایع است و هم در کودکان؛ اما با افزایش سن، احتمال وقوع آن بیشتر می‌شود. این نوع گرفتگی در 50 تا 60 درصد بزرگسالان و حدود 7 درصد کودکان گزارش شده است. همچنین این مشکل در میان زنان شایع‌تر است. حدود نیمی از افراد بالای 50 سال به گرفتگی عضلات در هنگام شب دچار می‌شوند.
بیش از 20 درصد افرادی که گرفتگی پا در شب را تجربه می‌کنند، در طول روز نیز علائم آن را دارند. در این موارد، علائم گرفتگی بسیار آزار دهنده و مزاحم است؛ از این رو افراد می‌بایست به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند.
ویژگی‌های بالینی
گرفتگی شبانه ماهیچه پا دردناک و ناتوان‌کننده است و به طور متوسط هر بار به مدت 9 دقیقه طول می‌کشد. گاهی ممکن است پس از هر بار گرفتگی شدید، چندین ساعت نیز گرفتگی‌های راجعه (برگشتی) را تجربه کنید. گاهی نیز ممکن است درد بیشتر از 9 دقیقه طول بکشد.
گرفتگی پا معمولاً شب‌ها اتفاق می‌افتد و باعث بی‌خوابی می‌شود. در این حالت، معمولاً ماهیچه عقبی ساق پا درگیر می‌شود، اما گرفتگی کف پا و ران نیز شایع است. مبتلایان به گرفتگی شبانه عضلات پا معمولاً آن را با این عبارت‌ها توصیف می کنند: اسپاسم، سفت شدن، پیچ خوردگی، کشیدگی، انقباض غیر ارادی (تتانی)، ورم یا تشنج عضله.
همچنین گرفتگی ممکن است بدون حرکت (ایزومتریک) باشد و یا سبب حرکت اندام (مانند کشیدگی بیش از حد کف پا) شود.
علت گرفتگی شبانه پا چیست؟
اکثر گرفتگی های شبانه عضلات پا دلیل مشخصی که پزشکان بتوانند آن را کشف کنند، ندارند؛ اما موارد زیر چند علت گرفتگی عضلات پا هستند:
- ساختار متفاوت پا مثل کف پای صاف یا شکل نادرست مفصل زانو (پای پرانتزی یا ایکس)
- نشستن نادرست یا طولانی مدت در یک حالت
- ایستادن یا راه رفتن زیاد روی زمین سفت و سخت
- تغییر تعادل مایعات بدن در اثر عرق کردن بیش از حد، مصرف داروهای افزایش‌دهنده ادرار (دیورتیک)، انجام دیالیز یا بارداری
- ورزش کردن (برای این مورد می‌توانید مقاله دیگر ما درباره درد عضلات بعد از ورزش را مطالعه کنید)
- داشتن شرایط خاص مثل بیماری پارکینسون، دیابت یا کم کاری تیروئید
- به هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها ناشی از کمبود برخی مواد معدنی به خصوص منیزیم
- مصرف داروهای خاص مانند انالاپریل یا داروهای ضدبارداری
جلوگیری از گرفتگی شبانه عضلات پا
شاید روش‌های غیر دارویی برای پیشگیری از گرفتگی عضلات پا ، سرعت اثربخشی درمان‌های دارویی را نداشته باشند؛ اما عوارض داروهای ضدگرفتگی (مانند اثرات منفی روی ریتم قلب که از عوارض شایع داروی کینین است) و عدم اثربخشی صد در صد این داروها در بعضی موارد، باعث می‌شود درمان غیر دارویی انتخاب بهتری باشد.
1) حرکات ورزشی کششی
حرکات کششی عضلات پشت ساق پا در طی روز
برای کشش عضلات پشت ساق پا، در حالت ایستاده قرار بگیرید. در حالی که کف پاها، صاف روی زمین قرار دارد، با خم کردن یکی از زانوها به جلو خم شوید و زانوی دیگر را کاملا صاف نگه دارید. 10 تا 20 ثانیه در این حالت بمانید و برای هر پا 4 تا 5 بار این حرکت را تکرار کنید. انجام این حرکت در هفته اول روزی چهار بار و سپس روزی دو بار توصیه می‌شود.
حرکات کششی عضلات پا پیش از خواب
ایجاد کشش در عضلات پا (به خصوص عضله پشت ساق پا) با نگه داشتن و کشیدن انگشتان به سمت داخل نیز می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در پیشگیری از این مشکل داشته باشد.
حرکات ورزشی ملایم پیش از خواب برای افراد کم تحرک
اگر به دلیل نوع شغل و یا شرایط خاص بیماری، تحرک کمی دارید، بهتر است چند دقیقه قبل از خواب، به آرامی از دوچرخه ثابت استفاده کنید. معمولا مقدار کمی حرکات ورزشی سبک قبل از خواب می‌تواند به بهبود این مشکل کمک کند.
استفاده از کفش مناسب
کفش‌هایی بپوشید که قالب محکمی دارند و از پا (به ویژه پشت و اطراف پاشنه) حمایت می‌کنند.
هیدراته نگه داشتن بدن
به مقدار درست و کافی آب بنوشید، به ویژه اگر داروی مدر (دیورتیک) مصرف می‌کنید. البته اگر پزشک مصرف مایعات را برایتان محدود نکرده است. سعی کنید به ویژه در ساعات پایانی روز کافئین و الکل کمتری مصرف کنید؛ همچنین هنگام ورزش، محیط را خنک نگه دارید؛ در اتاق و آب و هوای خیلی گرم ورزش نکنید.
در صورت گرفتگی عضلات پا چه کنیم؟
اگر عضله شما دچار گرفتگی شد، به آرامی حرکات کششی انجام دهید تا عضله باز شود و درد کاهش پیدا کند.
برای جلوگیری از افزایش درد و زمان گرفتگی عضله می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:
- پیاده روی کنید یا پاهای خود را به آهستگی تکان دهید.
- دراز بکشید و پاهایتان را بالاتر از سطح بدن قرار دهید.
- با آب گرم حمام کنید یا به مدت 5 دقیقه روی ناحیه دچار گرفتگی آب اسپری کنید.
- با یخ پیچیده شده در حوله، محل گرفتگی را مالش دهید.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد زیر، حتماً لازم است به پزشک مراجعه کنید:
- در طول شب چندین مرتبه به دلیل گرفتگی عضلات از خواب بیدار می‌شوید.
- درد ناشی از گرفتگی عضله کیفیت خواب شما را بهم می‌زند.
- گرفتگی با درد شدیدی همراه است.
- اسپاسم عضلانی در نواحی دیگری از بدن‌تان مانند پشت و شکم رخ می‌دهد.
آیا آزمایش مشخصی برای این مشکل وجود دارد؟
احتمالاً نه. پزشک یا پرستار در مورد علائم‌تان با شما صحبت خواهد کرد و معایناتی را برای یافتن دلیل گرفتگی شبانه پا انجام خواهد داد. بسته به علائم و معاینات، ممکن است به انجام آزمایش خون هم نیاز باشد.
درمان گرفتگی عضلات پا هنگام شب
در این مورد، درمان هر فرد متفاوت از دیگران است. بیشتر افراد قبل از پیدا کردن درمان مؤثر، چندین راه مختلف را امتحان می‌کنند. گزینه‌های درمان، معمولاً شامل موارد زیر است:
- تغییر سبک زندگی؛ مثلاً انجام تمرینات متفاوت، انجام تمرینات کششی، پوشیدن کفش‌هایی با قالب حمایتی خوب یا مصرف مایعات بیشتر.
- مصرف مکمل‌هایی که به صورت قرص یا کپسول در دسترس هستند (با تجویز پزشک) و یا مصرف مایعات حاوی مواد معدنی یا ویتامین‌هایی که نیاز بدن را تأمین می‌کنند. همیشه درباره مصرف ویتامین‌ها، مواد معدنی و داروهای گیاهی، از پزشک خود راهنمایی بگیرید.
- ممکن است نیاز باشد مصرف هرگونه دارویی که سبب گرفتگی عضلات می شود را قطع یا آن را با داروی دیگری جایگزین کنید. البته، هرگز این کار را بدون مشورت پزشک انجام ندهید.
- آن دسته از داروهای تجویزی را مصرف کنید که به بهبود خواب، آرامش ماهیچه‌ها، آرام کردن اعصاب یا دیگر موارد کمک می‌کنند. البته این مورد فقط با اجازه و تجویز پزشک و در صورتی که درمان‌های دیگر پاسخ ندهند، توصیه می‌شود.
اگر فرزندمان به گرفتگی شبانه پا دچار شد، چه کنیم؟
این مشکل در میان کودکان بسیار رایج است. چنانچه کودک شما علائم زیر را داشت، با پزشک مشورت کنید:
- گرفتگی‌های مداوم
- نداشتن خواب کافی به علت گرفتگی پا
گرفتگی عضلات پا هنگام شب، ممکن است ریشه خانوادگی داشته باشد. اگر فرد دیگری هم در خانواده شما دچار چنین مشکلی است، حتماً آن را به پزشک خود اطلاع دهید.
تجربه شما
شما برای رهایی از گرفتگی عضلات پا هنگام شب، چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟ با ما و دیگران در میان بگذارید.
