آیا به این فکر کرده‌اید که قبل از اینکه مشکلی برای پوستتان به وجود آید از آن جلوگیری کنید؟ اگر از شما پرسیده شود که بیشترین مشکلات پوستی که افراد با آن‌ها مواجه می‌شوند کدام است، می‌توانید به آن پاسخی بدهید؟ یا شما هم فقط در صورتی که پوستتان با بیماری یا مشکلی مواجه شود به فکر درمان می‌افتید و به صورت روزمره برنامه‌ای برای پیشگیری از بیماری‌ها و مشکلات احتمالی پوست خود ندارید؟
البته که پیشگیری و حفظ سلامتی بسیار کم‌هزینه‌تر از درمان بیماری است؛ حتی در مورد پوست. در خصوص پوست و حفظ شادابی، سلامتی و شفاف بودن آن می‌توان گفت که تغذیه مناسب در کنار عوامل داخلی می‌تواند باعث حفظ سلامت پوست شود. علاوه بر این، پوست سالم زیبا است و ظاهر شادابی دارد. بنابراین، بیماری‌هایی که بر عملکرد زیستی پوست تأثیر منفی می‌گذارند، باعث ایجاد اثرات نامطلوب در ظاهر پوست نیز خواهند شد.
ما در این مقاله به چالش‌های روزمره در زمینه حفظ سلامت پوست و پیشگیری از بیماری‌های مزمن (در صورت امکان) می‌پردازیم. با ما همراه شوید.
ساختار پوست
آگاهی و شناخت ساختار پوست و قسمت‌های مختلف آن، به شما کمک می‌کند تا بتوانید به شیوه مؤثرتری سلامت پوست خود را حفظ کنید. بنابراین قبل از پرداختن به مشکلات پوستی، خوب است که توضیح بسیار کوتاهی درباره ساختار و لایه‌های پوست بدهیم و آشنایی مختصری با پوست خودمان پیدا کنیم.
به طور کلی پوست یک مانع فیزیکی و شیمیایی بین محیط بیرون و بافت‌های داخلی بدن ایجاد می‌کند. وجود این «سد محافظتی» برای حفظ بافت‌های زیرین در مقابل عوامل بیماری‌زا، مواد شیمیایی و عوامل محیطی بسیار حائز اهمیت است. از نظر ساختاری، پوست از دو لایه اصلی تشکیل شده است:
- اپیدرم: لایه بیرونی پوست و مسئول بسیاری از عملکردهای حفاظتی پوست است.
- درم: این لایه شبکه پشتیبانی ساختاری و تغذیه‌ای اپیدرم است که در زیر آن قرار دارد.
شایع‌ترین مشکلات پوستی
اکنون که تا حدی با ساختار پوست آشنا شدید، بهتر است در مورد شایع‌ترین مشکلات پوستی که ممکن است افراد با آن‌ها مواجه شوند هم بدانید.
1) آسیب نوری پوست (Photodamage)
آفتاب همان‌قدر که برای حیات لازم و ضروری است، می‌تواند منشأ مشکلات پوستی نیز باشد. پوست ما عمدتاً از طریق نور خورشید یا دستگاه‌های برنزه‌کننده، با پرتو فرابنفش (UV) مواجه می‌شود. با وجود اینکه نفوذ پرتو فرابنفش به پوست به ساخت ویتامین D در بدن کمک می‌کند، اما در عین حال می‌تواند به سلول‌ها و اجزای خارج سلولی پوست آسیب برساند. زیرا رادیکال‌های آزاد زمانی تولید می‌شوند که انرژی نور توسط اجزای سلولی جذب شود.
درست است که پوست دارای سیستم‌های آنتی‌اکسیدانی درونی برای مبارزه با رادیکال‌های آزاد و ترمیم پروتئین‌ها است، اما قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفتاب می‌تواند این سیستم دفاعی را از بین ببرد و باعث آسیب دائمی پوست شود. به این عارضه «آسیب نوری پوست» گفته می‌شود.
انواع آسیب نوری پوست و نشانه‌های آن
آفتاب سوختگی رایج‌ترین نوع آسیب نوری حاد است، در این حالت آسیب ناشی از قرار گرفتن بیش از حد در معرض پرتو فرابنفش منجر به یک واکنش التهابی گسترده (اریتم) می‌شود.
قرار گرفتن طولانی‌مدت یا مکرر در برابر پرتو فرابنفش باعث آسیب دائمی به پوست می‌شود. به دلیل مدت زمان لازم برای ظاهر شدن این علائم بر روی پوست و شباهت آن با پیری طبیعی پوست، اغلب به این مشکل «پیری پوست در اثر نور» یا “Photoaging” گفته می‌شود.
بروز نشانه‌های آسیب نوری پوست اغلب در نوجوانی تا اوایل بیست سالگی شروع می‌شود و شامل موارد زیر است:
- چین و چروک
- تغییرات رنگدانه‌ای مانند کک و مک و لکه‌های پیری (که با اسامی لکه‌های کبدی یا لکه‌های خورشیدی هم شناخته می‌شود.)
- کاهش خاصیت ارتجاعی پوست (آغاز روند پیری پوست)
- زبری و ناهمواری بافت پوست
- کوپروز (رگ‌های عنکبوتی)، معمولاً در اطراف بینی و قفسه سینه
- قرمز و لکه‌دار شدن پوست
پیشگیری از آسیب ناشی از نور خورشید
اولین قدم در پیشگیری از آسیب نوری، کاهش قرار گرفتن در معرض پرتو فرابنفش است. اما از آنجا که عملی نیست که ما همیشه خود را از نور خورشید دور نگه داریم، بنابراین اغلب برای کاهش تماس با آفتاب از وسایل محافظت‌کننده پوست در برابر نور استفاده می‌شود. کرم‌های ضدآفتاب رایج‌ترین و مهم‌ترین وسایل محافظتی هستند.
در خصوص راه دیگر برای پیشگیری از این عارضه باید گفت از آنجا که قرارگرفتن در معرض پرتو فرابنفش سطح آنتی‌اکسیدان‌ها (از جمله اسید اسکوربیک (ویتامین C) و آلفا-توکوفرول (ویتامین E)) را در پوست کاهش می‌دهد، بنابراین افزایش دفاع آنتی‌اکسیدانی در سلول‌های پوست و یا تقویت آنزیم‌های ترمیم‌کننده سلولی از راه تغذیه نیز شیوه مؤثری برای محدود کردن آسیب ناشی از نور خورشید است. البته لازم به توجه است که انجام هیچ روشی، از ضرورت استفاده از کرم ضدآفتاب نمی‌کاهد.
2) خشکی پوست
لایه‌های زیرین اپیدرم (لایه بیرونی پوست) مرطوب هستند، اما با تکثیرشدن و حرکت سلول‌ها به خارج و به سمت سطح پوست، میزان آب خارج سلولی به میزان زیادی کاهش می‌یابد. این فرآیند به این صورت انجام می‌گیرد که:
لایه شاخی پوست به طور طبیعی، باعث کند شدن روند خروج آب از بدن به محیط بیرون می‌شود، پدیده‌ای که به عنوان «از دست دادن آب از طریق اپیدرم» یا TEWL شناخته می‌شود. به این دلیل که از دست دادن آب به طور مستقیم با توانایی پوست در حفظ عملکرد محافظتی آن مرتبط است، اندازه‌گیری TEWL اغلب برای تعیین اختلال در عملکرد پوست استفاده می‌شود.
از آنجا که وجود مقدار کمی آب در لایه شاخی پوست برای حفظ ساختار آن مورد نیاز است. ترکیبی از اجزای لایه شاخی پوست، یک سد نگهدارنده آب تشکیل می‌دهند تا رطوبت پوست را حتی در محیط‌های خشک حفظ کنند. این اجزا، به عنوان «عامل مرطوب‌کننده طبیعی» یا NMF شناخته می‌شوند.
دلایل خشکی پوست
در جستجوی علت خشکی پوست عوامل مختلفی را می‌توان یافت. اما علت هرچه که باشد، خشکی پوست عموماً با تغییر در سد اپیدرمی و افزایش از دست دادن آب از طریق اپیدرم (TEWL)، یعنی خروج بیشتر آب از پوست به سمت محیط بیرون، همراه است. تغییرات در لایه چربی یا عوامل مرطوب‌کننده طبیعی (NMF) لایه شاخی می‌تواند فعالیت محافظتی پوست را مختل کرده و باعث از دست رفتن آب شود.
این اتفاق می‌تواند ناشی از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی ساده، مانند شست‌وشو با مواد شوینده یا کمبود مواد غذایی پیچیده‌تر مانند کمبود اسیدهای چرب ضروری باشد. خشکی پوست همچنین می‌تواند تحت تأثیر شرایط آب و هوایی نیز اتفاق بیفتد. تغییرات دما، جریان هوا و رطوبت می‌تواند آب را از پوست خارج کرده و یکپارچگی سد محافظتی پوست را کاهش دهد.
در صورت عدم درمان، پوست خشک مستعد آسیب از سایر عوامل شده و در نهایت منجر به بروز چرخه‌های آسیب سلولی و التهاب و در نتیجه مزمن شدن خشکی پوست خواهد شد.
درمان خشکی پوست
یک راهکار مهم درمان خشکی پوست، محافظت از سد چربی و اجزای عامل مرطوب‌کننده طبیعی (NMF) لایه شاخی است. با حمایت تغذیه‌ای از لایه زیرین اپیدرم یا استفاده از انواع محصولات موضعی مانند کرم، لوسیون و پماد می‌توان به این هدف دست یافت.
3) شل شدن پوست و چین و چروک
شل شدن پوست به دلیل حمایت ضعیف اپیدرم توسط لایه زیرین آن یعنی درم اتفاق می‌افتد. به نظر می‌رسد که از دست دادن کلاژن، آسیب به فیبرهای کلاژن و الاستین در لایه درم یا تغییرات ساختاری در محل اتصال بین درم و اپیدرم از عوامل مؤثر در ایجاد چین و چروک هستند.
دلایل شل شدن پوست و بروز چین و چروک چیست؟
شل شدن پوست با از بین رفتن رگ‌های خونی در درم بیشتر می‌شود. علاوه بر این، سیگار کشیدن و آسیب نوری نیز باعث افزایش چین و چروک پوست خواهد شد. بنابراین، دوری از این عوامل آسیب‌زا به بهبود پوست کمک می‌کند. برخی معتقدند که تغذیه نیز بر بروز چین و چروک تأثیر‌گذار است، برای مثال مصرف قند و شکر (ساکارز) می‌تواند منجر به کاهش الاستیسیته (کشسانی) پوست شود.
4) پیری پوست
پوست اولین نقطه از بدن است که نشانه‌های قابل مشاهده روند پیری در آن دیده می‌شود. با این‌حال، اثر بالا رفتن سن بر ظاهر پوست اغلب شبیه به اثرات آسیب‌های ناشی از نور و قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی است. با این وجود تغییرات ناشی از بالا رفتن سن بر روی پوست (که اغلب به عنوان پیری طبیعی نامیده می‌شود) را به سختی می‌توان از نشانه‌های ناشی از سایر عوامل تشخیص داد.
پیری طبیعی پوست با کاهش حمایت ساختاری و تغذیه‌ای درم از اپیدرم مشخص می‌شود. شیارهای موجود در مرز بین دو لایه پوست کاهش یافته و از ایجاد حفاظت مکانیکی کافی درم برای اپیدرم جلوگیری می‌کند. همچنین در افراد مسن در مقایسه با افراد جوان سطح کلاژن پایین‌تر و پروتئین‌های خارج سلولی درم بی‌نظم‌تر است. وجود این تغییرات منجر به افزایش شکنندگی و شل شدن پوست و همچنین کاهش اندازه درم و کاهش رگ‌سازی (ایجاد عروق جدید) شده و در نهایت باعث کاهش رسیدن مواد مغذی به پوست می‌شود.
همگی این تغییرات باعث کدر شدن ظاهر پوست و از دست دادن توانایی محافظتی آن می‌شود. اگرچه پیری طبیعی را نمی‌توان جزو مشکلات پوستی دانست، اما اگر این مسئله زودتر از زمان طبیعی خود اتفاق بیفتد، برای هیچ‌کس مطلوب نیست و بهتر است تا جای ممکن از آن پیشگیری شود.
اثر آنتی اکسیدان بر پیری پوست
اغلب تصور می‌شود که محافظت آنتی اکسیدانی در پوست افراد مسن کاهش می‌یابد، اما میزان این تغییرات نامشخص است. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که سطح کاتالاز (یک آنزیم آنتی اکسیدانی) در اپیدرم افراد مسن در مقایسه با افراد جوان (بدون در نظر گرفتن قرار گرفتن در معرض آفتاب) افزایش می‌یابد. ظرفیت پوست سالخورده برای حفظ سطوح سایر آنزیم‌های آنتی اکسیدانی تغییری نمی‌کند. با‌این‌حال در این مطالعه، افراد مسن سطوح پایین‌تری از آلفا- توکوفرول در اپیدرم و اسید اسکوربیک در هر دو لایه پوست داشتند.
پیشگیری از پیری پوست
همان‌طور که می‌دانید نمی‌توان از بخش زیادی از پیری طبیعی پوست جلوگیری کرد. اثر تجمعی دهه‌ها سایش پوست دیگر قابل برگشت نیست، اگرچه ممکن است تأثیرات آن بر ظاهر پوست به طور موقت قابل پنهان کردن باشد. پوست سالخورده توانایی کمی در عکس‌العمل نشان دادن به استرس دارد. بنابراین، آسیب پوست به وسیله سایر عوامل می‌تواند نشانه‌های پیری پوست را تشدید کند. این موضوع به ویژه در مواجهه پوست با پرتو فرابنفش صادق است، زیرا ممکن است ظرفیت آنتی اکسیدانی، عملکرد سیستم ایمنی و تولید ملانین (رنگدانه پوست) در پوست سالخورده مختل شود. بنابراین، درمان‌هایی که برای کاهش آسیب پوست به وسیله عوامل دیگر وجود دارند هم نقش مهمی در کاهش آسیب‌های پوستی ناشی از بالا رفتن سن دارند.
همان‌طور که همیشه می‌گوییم در هر سنی که هستید از ایجاد آسیب‌های بیشتر به پوست خود جلوگیری کنید؛ هرچه زودتر بهتر. پیشگیری همیشه آسان‌تر و مقرون به صرفه‌تر از درمان و ترمیم است. روتین مراقبت از پوست را یک بار در روز و یک بار در شب انجام دهید و پاکسازی، مرطوب کردن و استفاده از کرم‌های ضد آفتاب را در هر چهار فصل سال فراموش نکنید.
سخن پایانی
پیری پوست قابل اجتناب نیست، اما علم در این مورد نیز مانند هر مورد دیگری به کمک ما آمده است. پیشگیری از آسیب‌های پوستی تا حد ممکن با داشتن شیوه زندگی سالم و انجام روتین مراقبت از پوست، قطعاً به شما کمک می‌کند در هر سنی که هستید جوان‌تر به نظر برسید و سالم‌تر بمانید. پوست، از شما در برابر عوامل بیماری‌زا و بیماری‌های متعدد محافظت می‌کند، در عوض شما نیز باید از پوست خود در برابر پیری محافظت کنید.
نوبت شما
آیا تاکنون با مشکلات پوستی عنوان شده در این مقاله مواجه شده‌اید؟ برای پیشگیری و رفع آن‌ها چه اقداماتی انجام داده‌اید؟ آیا مؤثر بوده است؟ می‌توانید اینجا تجربیات و دانسته‌های خود را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
