رتینول چیست و چه فایده‌ای برای پوست دارد؟

در دنیای محصولات زیبایی و مراقبت پوستی کمتر ماده‌ای می‌تواند به پای رتینول برسد. رتینول یک ترکیب شگفت‌انگیز بوده که به دلیل فواید آن برای جوانسازی پوست محبوبیت بسیاری به دست آورده است. این ماده با کمک به رفع آکنه و کاهش چین‌وچروک‌های پوست، ظاهری زیبا و جوان به آن می‌بخشد. ما در این مقاله درباره فواید رتینول، نحوه مصرف و عوارض جانبی آن صحبت کرده‌ایم؛ پس با ما همراه باشید.

رتینول چیست؟

رتینول یکی از مشتقات ویتامین A است و به‌طور گسترده‌ای در محصولات مراقبت پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از مهم‌ترین فواید رتینول می‌توان به رفع آکنه و جوانسازی پوست اشاره کرد. این ترکیب در داروخانه‌ها موجود است و بدون نیاز به نسخه پزشک به فروش می‌رسد. علاوه‌بر این، بسته به شرایطتان، پزشک ممکن است داروهایی با درصدهای بالاتری از رتینوئید را برای شما تجویز کند. همچنین، گاهی اوقات از رتینول به‌عنوان یک ترکیب جانبی در محصولات آرایشی استفاده می‌شود.‌

رتینول یک داروی موضعی بوده که به شکل‌های مختلفی در بازار موجود است، ازجمله:

• کِرِم
• ژل
• لوسیون
• پماد
• سرم

رتینول و رتینوئید چه تفاوتی دارند؟

این دو ترکیب هر دو از مشتقات ویتامین A هستند و به‌منظور بهبود بافت پوست و ظاهر آن استفاده می‌شوند. اصلی‌ترین تفاوت این دو ترکیب در قدرت عمل آن‌هاست. محصولات حاوی رتینول را می‌توان بدون نیاز به نسخه و از داروخانه تهیه کرد. در برخی از موارد از رتینول در محصولات آرایشی نیز استفاده می‌شود. درحالی‌که رتینوئیدها در غلظت‌های بالاتری موجود هستند و معمولاً تنها با تجویز پزشک و نسخه می‌توان آن‌ها را تهیه کرد.

فواید رتینول برای پوست

استفاده از رتینول فواید بی‌شماری برای پوست دارد که در ادامه به بررسی تعدادی از آن‌ها خواهیم پرداخت:

• جوان‌سازی پوست
• کوچک کردن منافذ
• جلوگیری از بروز آکنه
• کمک به کاهش چین‌وچروک
• کمک به افزایش طراوت و شادابی پوست
• پیشگیری از تجزیه کلاژن

1) کمک به درمان آکنه

وقتی که دچار آکنه می‌شوید، سلول‌های مرده پوست و چربی‌های ترشح‌شده از غدد چربی، منافذ فولیکول‌های موی پوست را مسدود می‌کنند. حمله باکتری‌ها به این منافذ، سبب بسته شدن آن‌ها و بروز التهابات پوستی می‌شود. از دیگر مشکلاتی که در پی بسته شدن منافذ پوست به وجود می‌آید می‌توان به بروز جوش‌های سرسیاه، جوش‌های سرسفید، کورک‌ها و کیست‌ها اشاره کرد.

بنابر یافته‌های مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، رتینوئیدهای موضعی همچون رتینول می‌توانند با کاهش پوسته‌ریزی غیرطبیعی پوست، از مسدود شدن منافذ آن جلوگیری کنند. همچنین رتینول با مقابله با مولکول‌های التهاب‌زا، سبب کاهش التهاب می‌شود.

نتیجه مطالعه‌ای دیگر نشان داد که رتینوئیدهای موضعی به‌طور مؤثر و ایمنی، آکنه را درمان می‌کنند. همچنین این مطالعه نشان داد که درصد رتینوئید مهم‌تر از نوع آن است. همچنین استفاده از عوامل ضدمیکروبی همراه با رتینوئید، اثربخشی درمان آکنه را بیشتر می‌کند.

به طور کلی شخص مبتلا به آکنه شدید، احتمالاً به رتینوئیدهای قوی‌تر از رتینول، مثل ایزوترتینوئین نیاز دارد. لازم به ذکر است که این رتینوئیدها باید توسط پزشک متخصص پوست تجویز شوند.

2) درمان اسکار آکنه (جای جوش)

جای جوش در نتیجه آسیب و التهاب پوست به وجود می‌آید. این نقاط، صورتی، قرمز یا تیره‌رنگ هستند، پس از بهبودی آکنه ظاهر شده و ممکن است تا چند هفته باقی بمانند. علاوه‌بر این، کندن یا ترکاندن جوش‌ها می‌تواند باعث آسیب بیشتر به پوست و ایجاد اسکار (جای زخم) دائم شود. رتینول‌های موضعی به کاهش تورم و التهاب ایجادشده در اثر جوش، کمک می‌کنند و موجب درمان جای جوش می‌شود و همچنین مانع از بروز جوش‌های بیشتر می‌شوند. اما استفاده از رتینول‌های موضعی برای درمان اسکارهای آکنه شدید که به شکل فرورفته یا برآمده هستند، همیشه مؤثر نیست.

3) کاهش چین و چروک

عوامل مختلفی می‌توانند باعث بروز چین‌وچروک پوست شوند. یکی از این عوامل بالا رفتن سن است. با بالا رفتن سن، تقسیم سلولی در پوست با سرعت کمتری انجام می‌شود. درنتیجه لایه میانی پوست (درم) شروع به نازک شدن کرده و حفظ رطوبت آن سخت‌تر می‌شود. علاوه‌بر این، میزان الاستین و کلاژن پوست نیز کاهش می‌یابد. ترتینوئین و تازازوتن موضعی می‌توانند با کاهش تجزیه کلاژن و افزایش کشسانی پوست، ظاهر خطوط و چروک‌های ظریف را بهبود بخشند.

نکته: معمولاً چند ماه طول می‌کشد تا تغییرات مثبت ناشی از مصرف رتینول موضعی را مشاهده کنید.

4) درمان منافذ بزرگ پوست

منافذ، نقاط باز روی سطح پوست هستند که مو و چربی از آن‌ها بیرون می‌آیند. وقتی این منافذ با سلول‌های مرده پوست و چربی‌ها بسته می‌شوند، بزرگ‌تر شده و بیشتر به چشم می‌آیند. رتینول موضعی با افزایش گردش سلولی، ضخامت پوست را افزایش داده و از انسداد منافذ جلوگیری می‌کند.

5) درمان ملاسما

ملاسما یک اختلال پوستی شایع است که منجر به بروز نقاط یا لکه‌های تیره‌‌ای در بخش‌هایی از پوست که در معرض نور خورشید هستند می‌شود. میزان ملانین تولیدشده در بدن با قرارگیری در برابر نور، گرما و مقادیر مشخصی از برخی هورمون‌ها افزایش می‌یابد. درنتیجه این امر لکه‌های مسطح و کک‌ومک مانندی در سطح پوست ایجاد می‌شوند که به رنگ   روشن یا تیره و یا آبی-خاکستری هستند. استفاده از رتیوئیدهای موضعی به رفع لکه‌های ناشی از ملاسما کمک می‌کند.

نکته: بروز ملاسما در دوران بارداری شیوع بیشتری دارد. اگر باردار هستید، قبل از مصرف هر نوع دارو یا مکمل خوراکی و موضعی با پزشک مشورت کنید.

6) رفع ترک‌های پوستی (استرچ مارک)

ترک‌های پوستی به دلیل کشیدگی پوست و درنتیجه بارداری، افزایش وزن، کاهش شدید وزن یا افزایش توده عضلانی در مدت‌زمان کوتاه ایجاد می‌شوند. این ترک‌ها در ابتدا صورتی، قرمز یا بنفش هستند و به مرور زمان کم‌رنگ شده و به رنگ خاکستری یا سفید در می‌آیند. استفاده از رتینول‌های موضعی برای کم‌رنگ کردن این ترک‌ها مؤثر هستند.

نکته: در طول بارداری یا شیردهی، قبل از استفاده از رتینول حتماً باید با پزشک خود مشورت کنید.

7) درمان پسوریازیس

پسوریازیس یک اختلال پوستی است که درنتیجه التهاب در بدن بروز می‌کند و باعث رشد سریع سلول‌های پوستی جدید می‌شود. تجمع این سلول‌ها باعث ایجاد بثورات پوسته‌پوسته و ضخیمی می‌شود که صورتی یا قرمز هستند. استفاده از رتینول موضعی سرعت رشد بیش از حد سلول‌های پوستی و التهاب را کاهش می‌دهد و به درمان این بثورات کمک می‌کند. از آنجا که رتینول هم می‌تواند باعث تحریک پوست شود، پزشکان معمولاً مصرف رتینول را در کنار سایر استروئیدهای موضعی تجویز می‌کنند.

8) از بین بردن لک‌های تیره

کاربرد دیگر رتینول، رفع لکه‌های تیره پوست (هایپرپیگمنتاسیون) است. این لکه‌ها درنتیجه قرار گرفتن در معرض نور خورشید و آسیب‌های ناشی از آن به وجود می‌آیند. در برخی از افراد استفاده از رتینول‌های موضعی باعث روشن‌تر شدن لکه‌های پوستی می‌شود. با این وجود روند درمان ممکن است چند ماه طول بکشد و باعث تحریک پوست شود. بنابراین پیش از درمان لکه‌های تیره پوست، حتماً با پزشک مشورت کنید.

خطرات و عوارض جانبی رتینول

ترتینوئیدها می‌توانند باعث تحریکات پوستی شوند؛ ازجمله قرمزی، سوزش و پوسته‌پوسته شدن پوست.
به طور کلی هرچه غلظت رتینوئید مصرفی بالاتر باشد، عوارض جانبی آن هم بیشتر خواهد بود؛ چرا که رتینوئیدهای تجویزی فعال‌تر هستند و می‌توانند سریع‌تر و برای مدت‌زمان بیشتری باعث تحریک پوست شوند.

با گذشت زمان، پوست نسبت به رتینوئیدها مقاوم شده و تحریکات پوستی ناشی از مصرف آن برطرف می‌شود.

نحوه مصرف

مصرف رتینول را با فاصله زمانی هر 3 شب در میان شروع کرده و بعد از گذشت یک تا دو هفته، آن را به‌صورت 1 شب در میان و در نهایت هر شب مصرف کنید. در ابتدا از انواع بدون نسخه رتینول و سپس با افزایش مقاومت پوست به این ماده، می‌توانید انواع قوی‌تر آن را در روتین پوستی خود بگنجانید. در شروع استفاده از رتینول، محصولاتی با غلظت 0.25 درصد را انتخاب کرده و اگر پوستتان حساسیتی نشان نداد، به مرور زمان می‌توانید از غلظت‌های بالاتر این محصول استفاده کنید. پیدا کردن غلظت رتینول مناسب برای پوستتان و تعداد دفعات استفاده از آن در هفته، نیازمند آزمون و خطا است.

برای مشاهده نتایج مثبت رتینول، باید به‌طور مستمر از آن استفاده کنید. همچنین برای به حداقل رساندن عوارض ناشی از رتینول، قبل و پس از استفاده از آن به صورت خود مرطوب‌کننده بزنید.

چه زمانی از رتینول استفاده کنیم؟

بهترین زمان استفاده از رتینول‌ها و رتینوئیدها، بعد از شستن صورت در شب است. چراکه قرار گرفتن در معرض نور خورشید رتینوئیک اسید را بی‌اثر می‌کند. علاوه‌بر این، استفاده از رتینول سبب افزایش حساسیت پوست شما نسبت به نور خورشید می‌شود؛ بنابراین هنگام استفاده از رتینول یا محصولاتی که حاوی این ترکیب هستند، حتماً در روز بعد، از ضد آفتاب استفاده کرده و تا جایی که می‌توانید در معرض نور خورشید قرار نگیرید.

تداخلات احتمالی رتینول

رتینول می‌تواند با سایر محصولات مراقبت از پوست که ترکیبات فعال دارند واکنش داده و سبب تحریک پوست شود. محصولات مراقبت از پوست که نباید همزمان با رتینول مصرف شوند شامل موارد زیر است:

• سرم ویتامین سی
• بنزوئیل پراکسید
• بتا هیدروکسی اسیدها (BHA) مانند سالسیلیک اسید و گلایکولیک اسید
• آلفا هیدروکسی اسیدها (AHA)

نکته: با این حال، امکان مصرف این ترکیبات در روتین پوستی صبح که از رتینول استفاده نمی‌شود وجود دارد.

سخن پایانی

رتینول یکی از مشتفات ویتامین A بوده که مزایای بی‌شماری برای حفظ سلامت و ظاهر پوست دارد. این ماده با کاهش چین‌وچروک‌های پوست و کمک به رفع لکه‌های قهوه‌ای و جای جوش پوست را صاف و یکدست می‌کند. استفاده صحیح از رتینول و توجه به نکات مراقبتی ازجمله استفاده از مرطوب‌کننده قبل و بعد از مصرف آن، احتمال بروز عوارض جانبی ناشی از رتینول را به حداقل می‌رساند.

تجربه شما

آیا تاکنون از رتینول در روتین پوستی خود استفاده کرده‌اید؟ این ترکیب چه تأثیراتی بر پوستتان داشته است؟ اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید آن را با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید!

تیم نویسندگان

شهره اسمعیلی

شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.

مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997

دکتر مهدیه بهشادفر

• میکروپیگمنتیشن چیست؟ کاربرد، عوارض و تفاوت آن با میکروبلیدینگ
• برای رفع تیرگی زیر بغل چه روش‌هایی مؤثر است؟
• 11 روش درمان خانگی و کلینیکی سلولیت
• ریزش موی ناشی از استرس؛ روش‌های کنترل و درمان