علائم، راه‌های پیشگیری و درمان انواع دیابت

دیابت یکی از بیماری‌های شایعی است که حتماً نام آن را شنیده‌اید. در این بیماری میزان قند خون بدن بالاتر از حد طبیعی است. دیابت انواع مختلفی دارد، اما گرسنگی و تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، خشکی و خارش پوست از علائم دیابت هستند. در مقاله حاضر، انواع دیابت را به طور اختصاصی بررسی می‌کنیم. علت، علائم و نحوه درمان هر کدام را بیان کرده و مهم‌تر اینکه با نحوه پیشگیری از آن‌ها آشنا خواهیم شد.

دیابت چیست؟

سلول‌های بدن برای اینکه بتوانند فعالیت کنند و واکنش‌های مورد نیاز برای حیات خود را انجام دهند، به انرژی نیاز دارند. این انرژی به طور عمده از قند تامین می‌شود. این قند از سوخت و ساز انواع مختلف مواد غذایی به دست می‌آید و برای اینکه به سلول‌ها برسد، وارد جریان خون می‌شود، اما نمی‌تواند به طور خودبخودی وارد سلول‌ها شود. سلول‌ها برای برداشت مولکول‌های قند از مسیر جریان خون، به مولکول‌های انسولین نیاز دارند. اختلال در این روند، باعث بروز علائم دیابت می‌شود.

دیابت به گروهی از بیماری‌ها گفته می‌شود که طی آن بدن انسولین کافی نمی‌سازد یا نمی‌تواند از انسولین تولید شده به درستی استفاده کند. در این بیماری بدن نمی‌تواند قند را از جریان خون برداشت کرده و آن را به درون سلول‌ها برساند. به همین دلیل، سطح قند خون افزایش می‌یابد.

گلوکز، نوعی قند و یکی از منابع اصلی برای تامین انرژی بدن است. اگر انسولین بدن کم باشد یا بدن نتواند از انسولین خود استفاده کند، گلوکز در خون انباشته می‌شود. این مسئله، مشکلاتی جدی را ایجاد می‌کند.

انواع دیابت

دیابت را به سه نوع اصلی تقسیم می‌کنند:

• دیابت نوع 1
• دیابت نوع 2
• دیابت بارداری

علت ابتلا به بیماری دیابت چیست؟

علی‌رغم مشابهت علائم دیابت در انواع مختلف آن، هر نوع از این بیماری، به دلیل متفاوتی بروز می‌کند. در ادامه علت ابتلا و بروز علائم دیابت را به تفکیک می‌خوانیم.

علت دیابت نوع 1

به باور متخصصان، دیابت نوع 1 نوعی بیماری خود ایمنی است. در این اختلال، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های بتای پانکراس (که مسئول تولید انسولین هستند) حمله و آن‌ها را تخریب می‌کند. این صدمه، دائمی است و پانکراس نمی‌تواند خود را ترمیم کند.

هنوز مشخص نیست که چه چیزی موجب این حمله می‌شود. ممکن است دلایل ژنتیکی و محیطی در این امر دخیل باشند. هرچند، به نظر نمی‌رسد عوامل مرتبط با سبک زندگی فرد در بروز این نوع از دیابت نقشی داشته باشند.

علت دیابت نوع 2

دیابت نوع 2 با مقاومت به انسولین شروع می‌شود. در این نوع از بیماری، انسولین تولید می‌شود اما بدن نمی‌تواند به طور مؤثری از آن استفاده کند، به این معنا که سلول‌ها قند دریافت نمی‌کنند و در واقع گرسنه می‌مانند. این مسئله پانکراس را تحریک می‌کند که انسولین بیشتری بسازد تا وقتی که دیگر نتواند به این حجم تقاضا پاسخ دهد. در این صورت، تولید انسولین کاهش می‌یابد و قند خون بالا می‌رود.

علت دقیق بروز دیابت نوع 2 هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل زیر ممکن است در آن دخیل باشند:

• ژنتیک
• عدم تحرک
• اضافه وزن

البته متخصصان معتقدند شرایط محیطی و برخی عوامل دیگر نیز می‌توانند سبب بروز دیابت نوع 2 شوند.

علت دیابت بارداری

در دوران بارداری، هورمون‌های مهارکننده انسولین در بدن زنان تولید می‌شود، به همین دلیل، ممکن است زنان باردار به دیابت مبتلا شوند. این بیماری فقط در دوران بارداری رخ می‌دهد.

علائم دیابت

علائم این بیماری به سطح قند خون بستگی دارند.

علائم دیابت نوع 1

این بیماری ممکن است با نشانه‌هایی مانند کاهش وزن یا شرایطی به نام کتواسیدوز دیابتی (Diabetic ketoacidosis) همراه باشد. در کتواسیدوز دیابتی قند خون بسیار بالاست، اما انسولین بدن خیلی کم یا صفر است. درصورت مشاهده علائم دیابت نوع یک، به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارتند از:

• تشنگی شدید
• تکرر ادرار، به‌خصوص در شب
• احساس خستگی شدید
• کاهش وزن خودبه‌خودی
• ابتلای مکرر به برفک (نوعی عفونت قارچی)
• تاری دید
• بریدگی‌ها و خراشیدگی‌هایی که بهبود نمی‌یابند
• بوی میوه‌ای دهان

ممکن است علائم دیابت نوع یک، به‌خصوص در کودکان، به‌سرعت بروز پیدا کنند.

علائم دیابت نوع 2

علائم دیابت نوع 2 غالباً پس از چندین سال بروز پیدا می‌کنند. برخی افراد اصلاً متوجه وجود این علائم نمی‌شوند؛ به همین علت به این نوع دیابت، بیماری خاموش می‌گویند. معمولاً این بیماری در افراد بزرگسال بروز پیدا می‌کند؛ بااین‌وجود، امروزه کودکان و نوجوانان بیشتری به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شوند. علائم دیابت خاموش عبارتند از:

• افزایش احساس تشنگی
• تکرر ادرار
• افزایش احساس گرسنگی
• کاهش وزن خودبه‌خودی
• خستگی شدید
• تاری دید
• کاهش سرعت بهبود زخم‌ها
• عفونت‌های مکرر
• بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن دست و پا
• تیرگی بخش‌هایی از پوست، معمولاً در زیربغل و گردن

از آنجا که معمولاً تشخیص دیابت نوع 2 نسبت به سایر انواع دیابت بیشتر طول می‌کشد، ممکن است تا زمان تشخیص، نشانه‌هایی مانند درد یا بی‌حسی را در پای خود احساس کنید.

نکته: علائم دیابت نوع یک و دو ممکن است در هر سنی ظاهر شود، ولی دیابت نوع 1 در کودکان و جوانان بیشتر دیده می‌شود. دیابت نوع 2 نیز در سنین بالای 45 شایع است، اما در دهه‌های اخیر، به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک و افزایش وزن، بروز دیابت نوع 2 در افراد جوان‌تر افزایش یافته است.

علائم دیابت بارداری

علائم این نوع دیابت عبارتند از:

• گرسنگی و تشنگی بیش از حد
• تکرر ادرار
• خستگی یا خواب آلودگی
• خشکی و خارش پوست
• تاری دید
• کندی ترمیم زخم

مشکلات دهان در دیابت

افراد دیابتی که سطح قند خونشان غیرعادی است، بیشتر از سایرین در معرض خطر مشکلات دندان و بیماری‌های لثه هستند؛ چراکه این افراد مقاومت کمتری در برابر عفونت داشته و فرایند درمان در آن‌ها نسبت به افراد سالم سخت‌تر است.

درصورت مشاهده علائم زیر به دندانپزشک مراجعه کنید:

• درد یا خونریزی لثه‌ها
• ابتلای مکرر به عفونت
• بوی بد و دائمی دهان

کنترل دیابت می‌تواند عامل مؤثری در محافظت از دندان‌ها و لثه‌ها باشد. مراقبت از سلامت دهان و دندان هم متقابلاً در کنترل دیابت نقش دارد.

دیابت و ادرار

درصورت وجود گلوکز اضافی در خون، به‌عنوان مثال در دیابت نوع 2، کلیه‌ها نمی‌توانند میزان گلوکز را تنظیم کرده و به‌ناچار مقداری از آن را از طریق ادرار دفع می‌کنند. این موضوع منجر به افزایش حجم ادرار و تکرر ادرار (پلی‌یوریا) می‌شود. برخی افراد در طول شب هر چند ساعت یک بار نیاز به ادرار کردن دارند و حجم ادرار بیشتری نیز تولید می‌کنند.

وجود گلوکز اضافی در ادرار، بوی شیرین به آن می‌دهد. این موضوع به‌خصوص در موارد پیشرفته دیابت نوع 2 مشاهده می‌شود.

عوامل خطر ابتلا به دیابت

طبق بررسی‌های مختلف در کشورهای گوناگون، احتمال بروز علائم دیابت و ابتلا به آن، در صورت وجود سابقه خانوادگی این بیماری بیشتر می‌شود. سایر عوامل خطر برای دیابت نوع 2 عبارتند از:

• سبک زندگی کم‌تحرک یا پشت میز نشینی
• چاقی و اضافه وزن
• ابتلا به دیابت بارداری یا پیش دیابت

میزان شیوع دیابت چقدر است؟

طبق بررسی‌ها و تخمین‌های آماری متخصصان انجمن بین‌المللی دیابت (IDF)، این بیماری در حال حاضر %9.3 از جمعیت جهان (یعنی 463 میلیون نفر) را درگیر کرده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال 2045 قریب به %11 مردم جهان یعنی 700 میلیون نفر، مبتلا به دیابت باشند.

شیوع دیابت و افزایش سالانه مبتلایان در ایران نیز بسیار نگران‌کننده است. در سال 2021 بررسی آماری بسیار گسترده‌ای در مورد میزان شیوع دیابت در ایران انجام گرفت. نتایج قابل توجهی از این مطالعه به دست آمد که به طور خلاصه در ادامه می‌خوانید:

• 15% از جمعیت ایران مبتلا به دیابت هستند.
• 25.4% از جمعیت، در شرایط پیش‌دیابت هستند.
• در بین مبتلایان به دیابت، %79.6 بیماران، از ابتلای خود به بیماری آگاهی دارند.
• در بین افرادی که بیماری آن‌ها تشخیص داده شده و درمان‌های کنترلی دریافت می‌کنند، %41.2 موفق به کنترل قند خون خود شده‌اند.
• سن بالاتر از 55 سال، چاقی و اضافه‌وزن، داشتن شکم بزرگ و نسبت بالای سایز دور کمر به باسن (WHR)، همگی با افزایش خطر ابتلا به دیابت، ارتباط معنی‌دار و قابل توجه دارند.
• برخی قومیت‌ها بیشتر از سایرین در خطر ابتلا به دیابت قرار دارند. برای مثال بالاترین آمار ابتلا به این بیماری در ایران، مربوط به یزد است. این مسئله تاثیر عوامل ژنتیکی در ابتلا و بروز علائم دیابت را نیز نشان می‌دهد.

بیشتر مبتلایان به پیش دیابت نمی‌دانند که این بیماری را دارند. پیش دیابت وقتی رخ می‌دهد که گلوکز خون بالاتر از حد مجاز باشد ولی آن‌قدر بالا نباشد که دیابت محسوب شود.

عوارض احتمالی قند خون بالا چیست؟

عوارض دیابت اغلب در طول زمان ایجاد می‌شود. عدم کنترل صحیح قند خون، خطر مشکلات جدی و کشنده مرتبط با این بیماری را افزایش می‌دهد. برخی عوارض مزمن ناشی از انواع دیابت عبارتند از:

• برخی بیماری‌های عروقی که به حمله قلبی یا سکته مغزی منجر می‌شوند
• مشکلات بینایی، با عنوان رتینوپاتی (retinopathy)
• عفونت یا مشکلات پوستی
• آسیب عصبی یا نوروپاتی (neuropathy)
• آسیب کلیوی یا نفروپاتی (nephropathy)
• قطع عضو به دلیل نوروپاتی یا بیماری عروقی

دیابت نوع 2 ممکن است ریسک ابتلا به بیماری آلزایمر را نیز افزایش دهد، به خصوص اگر قند خون به خوبی کنترل نشود.

عوارض دیابت بارداری

افزایش سطح قند خون در دوران بارداری ممکن است به مادر و کودک آسیب بزند و خطر موارد زیر را افزایش دهد:

• فشار خون بالا
• پره اکلامپسی (preeclampsia)
• سقط جنین یا مرده زایی
• نقص‌های مادرزادی

انواع نادر دیابت

متخصصان برآورد می‌کنند 1 تا 5 درصد موارد تشخیص دیابت از انواع نادر آن باشد؛ دیابت خود ایمن پنهان در بزرگسالان (LADA)، دیابت آغاز شده در زمان بلوغ جوانان (MODY)، دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک (CFRD) از این جمله‌اند. در ادامه، انواع نادر دیابت و چیزی که آن‌ها را در دسته دیابت قرار می‌دهد، بررسی کرده‌ایم.

LADA

LADA (دیابت خود ایمن پنهان در بزرگسالان) نادر است و به عنوان دیابت دیرآغاز (late-onset) شناخته می‌شود. بیشتر بزرگسالان مبتلا به LADA، بیشتر از 30 سال دارند. پیشرفت این بیماری کُند است و گاهی با دیابت نوع 2 اشتباه گرفته می‌شود.

بیماران LADA، (مشابه بیماران نوع 2)، می‌توانند در آغاز بیماری با داروهای خوراکی، ورزش و رژیم غذایی دیابت خود را کنترل کنند، ولی به تدریج، پانکراس به کلی تولید انسولین را متوقف می‌کند (مشابه بیماران نوع 1). در این صورت تزریق انسولین ضروری خواهد بود. این مسئله ممکن است از چند ماه تا چندین سال بعد از تشخیص طول بکشد.

دیابت نوع 3c

این نوع دیابت به علت آسیب به پانکراس ایجاد می‌شود. به دلیل شناخت کم از دیابت نوع 3c، ممکن است این بیماری با دیابت نوع دو اشتباه گرفته شود.

این نوع از دیابت ممکن است به علت توقف تولید انسولین کافی توسط پانکراس رخ دهد. دیابت نوع 3c می‌تواند با بسیاری دیگر از وضعیت‌ها در ارتباط باشد که همه آن‌ها با پانکراس مرتبط هستند؛ مانند:

• پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)
• سرطان پانکراس
• هموکروماتوز (جذب و تجمع بیش از حد آهن)

همچنین اگر فرد پانکراس خود را خارج کرده باشد یا آسیب دیگری به آن وارد شده باشد، می‌تواند به دیابت نوع 3c دچار شود.

دیابت تک‌ژنی (Monogenic)

دیابت تک ژنی نوع کمیابی از دیابت است که به واسطه یک جهش ژنتیکی رخ می‌دهد. این بیماری حدود 1 تا 2 درصد موارد دیابت را به خود اختصاص می‌دهد، هرچند ممکن است شیوع آن تا 5 درصد هم برسد. در این نوع، علائم دیابت شامل مشخصه‌های هر دو نوع 1 و 2 است و اغلب با یکی از این دو نوع که مرسوم‌ترند، اشتباه گرفته می‌شود.

دیابت شکننده (Brittle diabetes)

دیابت شکننده یکی از نادرترین انواع دیابت وابسته به انسولین است و مشخصه آن حملات مکرر و شدید هیپوگلایسمی (افت قند خون) و/یا هایپرگلایسمی (افزایش قند خون) و کتواسیدوز دیابتی است. این ناپایداری سطح قند خون، اغلب بیمار را بستری می‌کند.

به همین دلیل، بیمار باید همیشه گلوکز خون خود را کنترل کند. همچنین، باید از پمپ انسولین و دستگاه پایش مداوم گلوکز (CGM) استفاده کند. در موارد نادر، ممکن است بیمار به عمل پیوند پانکراس نیاز داشته باشد.

سندرم ولفرام (Wolfram Syndrome)

سندرم ولفرام که با نام DIDMOAD (دیابت بی‌مزه، دیابت شیرین، آتروفی عصب بینایی و ناشنوایی) نیز شناخته می‌شود، نوعی اختلال ژنتیکی نادر است که دیابت نوع 1 و عوارض جدی دیگر ناشی از قند خون بسیار بالا را ایجاد می‌کند. این بیماری معمولاً در کودکان زیر شش سال رخ می‌دهد و دیابت نوع 1 اولین نشانه آن است.

دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک (یا سیستیک فیبروزیس)

بدن مبتلایان به سیستیک فیبروزیس، مخاط زیاد و غلیظی تولید می‌کند که می‌تواند به پانکراس آن‌ها آسیب برساند. اگر این آسیب ایجاد شود، پانکراس دیگر نمی‌تواند به میزان عادی انسولین تولید کند.

در نتیجه، فرد مانند بیماران دیابت نوع 1، کمبود انسولین خواهد داشت. گاهی ممکن است بیمار مبتلا به دیابت مرتبط با فیبروز کیستیک قادر نباشد انسولین جذب کند. به همین دلیل مانند افراد مبتلا به دیابت نوع 2 به انسولین مقاوم می‌شود.

دیابت مرتبط با التهاب مزمن پانکراس

دیابت پانکراتیک بر اثر التهاب مزمن پانکراس ایجاد می‌شود. این بیماری به طور گسترده‌ای بافت غدد برون‌ریز (exocrine tissue) را تخریب می‌کند. وقتی هایپرگلایسمی (افزایش قند خون) حاد ایجاد می‌شود، سلول‌های ایزلت (islet cells) لانگرهانس پانکراس صدمه می‌بینند و دیگر انسولین تولید نمی‌کنند. به همین علت، بیمار در تمام عمر خود به انسولین وابسته می‌شود.

انواع دیابت چگونه درمان می‌شوند؟

به هر نوع دیابتی که مبتلا باشید، لازم است ارتباط نزدیکی با پزشک خود داشته باشید تا بتوانید آن را در کنترل نگه دارید.

هدف اصلی درمانگران، حفظ سطح گلوکز خون در محدوده هدف است. پزشک‌ محدوده هدف مناسب‌تان را به شما خواهد گفت. محدوده هدف بر اساس نوع دیابت، سن و وجود یا عدم وجود عوارض متفاوت است.

اگر دیابت بارداری داشته باشید، محدوده هدف قند خون شما از افرادی که به انواع دیگر دیابت مبتلا هستند، کمتر است.

فعالیت بدنی در درمان دیابت نقش مهمی دارد. از پزشک خود بپرسید چند دقیقه در هفته را باید به تمرینات هوازی (ایروبیک) اختصاص دهید. رژیم غذایی نیز در کنترل مؤثر دیابت نقشی حیاتی دارد. همچنین باید همواره فشار خون و کلسترول خود را زیر نظر داشته باشید.

درمان دیابت نوع 1

همه کسانی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستند، باید برای ادامه زندگی انسولین مصرف کنند. زیرا در این نوع دیابت صدمه به پانکراس دائمی است. انواع مختلفی از انسولین در دسترس است که شروع اثر، حداکثر اثر و طول اثر متفاوتی دارند.

انسولین درست زیر پوست تزریق می‌شود. پزشک به شما نشان می‌دهد که چطور به درستی آن را تزریق کنید و محل تزریق را به صورت چرخشی تغییر دهید. همچنین، می‌توانید از پمپ انسولین استفاده کنید؛ دستگاهی که بیرون بدن قرار می‌گیرد و می‌توان آن را برنامه‌ریزی کرد تا دوز خاصی را آزاد کند.

در حال حاضر، دستگاه‌های پایش مداوم گلوکز خون نیز وجود دارند که 24 ساعته قند شما را کنترل می‌کنند. لازم است در طی روز سطح قند خون خود را پایش کنید. ممکن است لازم باشد داروهایی را برای کنترل کلسترول، فشار خون بالا یا عوارض دیگر مصرف کنید.

درمان دیابت نوع 2

دیابت نوع 2 با رژیم غذایی و ورزش کنترل می‌شود و می‌توان آن را با مجموعه‌ای از داروهای کنترل قند خون نیز درمان کرد. معمولاً متفورمین اولین دارویی است که تجویز می‌شود. این دارو به بدن شما کمک می‌کند تا انسولین را بهتر مصرف کنید. اگر متفورمین مؤثر نباشد، پزشک شما داروهای دیگری را برایتان تجویز می‌کند.

باید سطح قند خون خود را کنترل کنید. افزون بر این، ممکن است به داروهایی برای کنترل فشار خون و کلسترول خود نیاز داشته باشید.

درمان قطعی قند خون

متأسفانه دیابت نوع 1 درمانی ندارد. این بیماری در تمام طول عمر نیازمند درمان مراقبتی است، اما با پایش مداوم و تداوم درمان، می‌توانید از عوارض پیچیده‌تر این بیماری به دور باشید.

در مورد نوع 2، اگر با پزشک خود همکاری کنید و سبک زندگی مناسبی را برای خود برگزینید، می‌توانید دیابت نوع 2 را به خوبی مدیریت کنید.

دیابت بارداری اغلب بعد از تولد کودک برطرف می‌شود (البته، اگر مراقبت‌های لازم انجام نشود، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 وجود خواهد داشت).

از دیابت پیشگیری کنید

متاسفانه پیشگیری شناخته شده‌ای برای دیابت نوع 1 وجود ندارد. اما، می‌توانید با عمل به توصیه‌های زیر، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهید:

• وزن خود را کنترل کنید.
• رژیم غذایی خود را مدیریت کنید.
• به طور منظم ورزش کنید.
• از سیگار بپرهیزید.
• میزان تری گلیسرید بدن خود را کاهش دهید.
• نسبت کلسترول خوب یا HDL را افزایش دهید.
• اگر به دیابت بارداری یا پیش دیابت مبتلا هستید، می‌توانید با کمک توصیه‌های گفته شده، از شروع دیابت نوع 2 جلوگیری کنید یا آن را به تأخیر بیندازید.

سخن پایانی

دیابت انواع مختلفی دارد. این بیماری باعث می‌شود که سلول‌های بدن نتوانند قند مورد نیاز خود را از خون برداشت کنند. متأسفانه راه پیشگیری قطعی برای دیابت وجود ندارد. همچنین، بسیاری از انواع این بیماری زمینه ژنتیکی دارند. اما با تشخیص به موقع و شروع درمان می‌توان از آسیب‌های بعدی دیابت جلوگیری کرد. پس همواره علائم خود را کنترل کنید، مخصوصاً اگر زمینه ابتلای ژنتیکی دارید.

نوبت شما

هدف ما کمک به سلامت شماست. پس، اگر خود یا نزدیکان‌تان به انواع دیابت مبتلا هستید، تجربیات و نظرات خود را در قسمت «بیان نظر» بنویسید تا ما را در دستیابی به این هدف یاری دهید. پرسش‌های خود را نیز می‌توانید در همین قسمت مطرح نمایید تا کارشناسان ما پاسخگوی شما باشند.