با شنیدن نام اگزما معمولاً به یاد لکه‌های قرمزرنگ و پوسته‌پوسته‌ای می‌افتیم که با خارش همراه هستند. این بیماری یک شرایط پوستی بسیار رایج بوده که شایع‌ترین نوع آن درماتیت آتوپیک است. درمان‌های خانگی اگزما همراه با مصرف داروهای موضعی به‌خوبی به کنترل علائم این وضعیت کمک می‌کنند. ما در این مقاله به بررسی علل، علائم و روش‌های درمانی اگزما می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
اگزما پوستی چیست؟
اگزما که با نام درماتیت آتوپیک نیز شناخته می‌شود، یک بیماری پوستی مزمن و غیرعفونی است که باعث التهاب، خارش و خشکی پوست می‌شود. این بیماری معمولاً با دوره‌هایی از تشدید و بهبود همراه بوده و شدت علائم آن در افراد مختلف متفاوت است. اگرچه اگزما ممکن است در هر سنی بروز کند، اما شیوع آن در کودکان بیشتر است. در بروز اگزما در کودکان اغلب عوامل ژنتیکی دخیل هستند و در کودکانی که سابقه خانوادگی آلرژی، آسم یا تب یونجه دارند، احتمال ابتلا به آن بالاتر است.
علت اگزما
علت دقیق بروز اگزما هنوز به‌طور قطعی مشخص نشده است. با این حال، به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در پیدایش آن نقش داشته باشند.
برخی از شایع‌ترین علت‌های بروز اگزما عبارتند از:
- واکنش سیستم ایمنی بدن: در بسیاری از افراد، یکی از دلایل اصلی بروز اگزما واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی به محرک‌های خارجی یا آلرژن‌ها (عوامل حساسیت‌زا) است که باعث التهاب و بروز علائمی مانند خارش، قرمزی و حساس شدن پوست می‌شود.
- عوامل ژنتیکی: در افرادی که یکی از اعضای خانواده به اگزما مبتلا هستند، احتمال بروز این بیماری بیشتر است. همچنین سابقه خانوادگی ابتلا به آسم، تب یونجه و آلرژی، احتمال بروز این عارضه را افزایش می‌دهد.
- عوامل محیطی: محیط اطراف نقش مهمی در تحریک یا تشدید اگزما دارد. عواملی نظیر دود سیگار، شوینده‌ها، محصولات پوستی تحریک‌کننده و پارچه‌هایی مانند پشم می‌توانند پوست را حساس‌تر کرده و علائم این بیماری را بدتر کنند. اگزما در زمستان نیز به دلیل هوای سرد و خشک رایج‌تر است و اغلب اوقات علائم آن در زمستان تشدید می‌شوند.
- سلامت روان: استرس، اضطراب و افسردگی می‌توانند علائم اگزما را تشدید کنند، چرا که بین سلامت روان و پوست ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد. رسیدگی به وضعیت روانی و مدیریت تنش‌های ذهنی می‌تواند به کاهش دفعات شعله‌ور شدن این بیماری و بهبود وضعیت پوست کمک کند.
علائم اگزما چیست؟
اگزما در افراد مختلف می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد. محل بروز این بیماری الزماً همیشه یکسان نیست و ممکن است هر بار در ناحیه‌ای متفاوت از بدن ظاهر شود.
برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:
- خارش شدید پوست
- قرمزی پوست
- جوش‌های ریز
- پوسته پوسته شدن پوست
- خشکی پوست
نشانه‌های اگزما بیشتر در پنج سال نخست زندگی مشاهده می‌شوند. اما، این بیماری فقط مختص گودکی نیست و افراد در دوره‌های سنی مختلف ممکن است دچار آن شوند. این وضعیت در بزرگسالان و کودکان علائم متفاوتی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است.
خارش شدید
خارش دائمی
عفونت پوستی
علائم اگزمای دست
اگزمای دست علاوه بر علائم عمومی اگزما، با مشکلاتی مانند درد، سوزش، خون‌ریزی و ترک خوردن پوست در ناحیه دست همراه است. این نوع از اگزما معمولاً در افرادی دیده می‌شود که به‌طور مداوم با مواد شیمیایی، شوینده‌ها و سایر عوامل محرک محیطی در تماس هستند.
علائم اگزما معمولاً در کدام قسمت‌های بدن ظاهر می‌شوند؟
علائم این وضعیت می‌تواند در هر ناحیه‌ای روی پوست ظاهر شوند. از شایع‌ترین نقاطی که با اگزما درگیر می‌شوند می‌توان موارد زیر را نام برد:
- دست‌ها
- گردن
- آرنج‌ها
- مچ پا
- زانوها
- پاها
- صورت، به خصوص گونه‌ها
- داخل و اطراف گوش‌ها
- لب‌ها
- پوست سر (اگزمای پوست سر)
انواع اگزما
اگزما انواع مختلفی دارد که هر کدام درنتیجه محرک‌های متفاتی بروز پیدا می‌کنند. این امکان وجود دارد که افراد به صورت همزمان به بیش از یک نوع اگزما مبتلا باشند. در ادامه به انواع اگزما اشاره شده است:
- درماتیت آتوپیک
- درماتیت تماسی
- اگزما دیشیدروتیک
- درماتیت نومولار
- درماتیت سبورئیک
- درماتیت ساکن
- درماتیت عصبی
درمان اگزما
با پیشرفت علم، روش‌های درمان اگزمای پوستی نیز پیشرفت کرده‌اند. با این وجود این بیماری درمان قطعی ندارد و روش‌های موجود تنها به کنترل علائم آن کمک می‌کنند. درمان‌های موجود با اهداف زیر انجام می‌شوند:
- حفظ رطوبت پوست
- کنترل علائم بیماری
- کاهش خطر عفونت
- کاهش شعله‌وری اگزما
- جلوگیری از وخامت بیماری
1) مراقبت‌های خانگی اگزما
اولین گام در درمان اگزما و پیشگیری از شعله‌وری آن مراقبت از پوست و تلاش در حفظ سلامت آن است. ازجمله درمان‌های خانگی اگزما می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از کرم مرطوب‌کننده: روزانه حداقل دو بار از کرم مرطوب‌کننده استفاده کنید. حداکثر تا سه دقیقه پس از حمام، تمام سطح پوست را با لایه‌ای ضخیم از کرم مرطوب‌کننده پوشش دهید. این کار به حفظ رطوبت پوست و تقویت سد دفاعی آن کمک می‌کند.
- استحمام با آب ولرم: از دوش گرفتن طولانی‌مدت با آب داغ پرهیز کنید؛ چراکه این موارد سبب خشکی پوست می‌شوند. برای تسکین خارش می‌توانید کمی پودر جو دوسر به آب وان اضافه کرده و برای مدت‌زمانی کمتر از ده دقیقه در آن دراز بکشید. البته پیش از امتحان این روش، حتماً با پزشک مشورت کنید.
- استفاده از شوینده‌های ملایم و غیرصابونی: بهتر است از شوینده‌هایی استفاده کنید که بدون رنگ، بدون رایحه و فاقد الکل باشند.
- اجتناب از خاراندن پوست: برای جلوگیری از خاراندن پوست و خراشیدن آن بهتر است ناخن‌هایتان را کوتاه کنید؛ چراکه این کار ممکن است سبب بروز عفونت شود.
- خودداری از کشیدن حوله روی پوست: به منظور خشک کردن بدن، با یک حوله نرم به آرامی به پوست ضربه بزنید.
- پوشیدن لباس‌های نخی و گشاد: لباس‌های پشمی یا الیاف مصنوعی ممکن است باعث ایجاد حساسیت شوند. حتماً قبل از پوشیدن لباس‌های نو برای اولین بار، آن‌ها را بشویید. بهتر است از شوینده‌های بدون عطر استفاده کنید و لباس‌ها را خوب آبکشی کنید تا هیچ شوینده‌ای روی پارچه باقی نماند.
- اجتناب از بالا رفتن دمای بدن: افزایش دمای بدن و تعریق زیاد می‌تواند موجب تحریک خارش پوست و تشدید آن شود. بنابراین، توصیه می‌شود پس از انجام ورزش یا فعالیت بدنی، جهت خنک شدن و تسکین پوست، با آب ولرم استحمام کنید.
2) اجتناب از محرک‌های پوستی
پوست افراد مبتلا به اگزما بسیار حساس است و به‌سرعت به عوامل محرک واکنش نشان می‌دهد. هر عاملی که سبب تشدید علائم این وضعیت شود به‌عنوان محرک شناخته می‌شود. شایع‌ترین این محرک‌ها عبارتند از:
- استرس و اضطراب
- شوینده‌های معطر
- تغییرات ناگهانی دما
- لباس‌های پشمی یا زبر
- محصولات مراقبت پوستی
شناسایی و دوری از محرک‌ها نقش مهمی در کنترل این بیماری دارد.
3) کرم اگزما
برخی کرم‌های مرطوب‌کننده برای پوست‌های مستعد اگزما کارایی لازم را ندارند و حتی ممکن است باعث تشدید علائم شوند. برای محافظت از پوست و حفظ رطوبت آن، بهتر است از کرم‌هایی استفاده کنید که فاقد رایحه و رنگ مصنوعی باشند. همچنین از محصولاتی که حاوی موادی مانند عصاره مرکبات یا لیدوکائین هستند خودداری کنید. کرم‌هایی که بافت چرب‌تری دارند، انتخاب بهتری هستند؛ چرا که میزان بالای روغن آن‌ها به حفظ رطوبت پوست و جلوگیری از نفوذ عوامل تحریک‌کننده به پوست کمک می‌کند.
4) قرص‌های آنتی هیستامین
از آنجا که علائم اگزما معمولاً در شب شدت می‌گیرند، مصرف آنتی‌هیستامین پیش از خواب می‌تواند خارش را کاهش داده و باعث بهبود کیفیت خواب شود.
5) پماد اگزما
استفاده از داروهای موضعی در کنار رعایت مراقبت‌های پوستی و اجتناب از محرک‌ها به کنترل علائم این وضعیت کمک می‌کند. پمادهای کورتیکواستروئیدی به‌سرعت به کاهش قرمزی، تورم و خارش ناشی از اگزما کمک می‌کنند. اگر کورتیکواستروئیدها مؤثر نباشند یا با گذشت زمان بی‌اثر شوند، پزشک متخصص ممکن است کرم پیمکرولیموس را تجویز کند. رعایت دقیق دستور مصرف و محدودیت زمانی استفاده از این داروها طبق نظر پزشک، برای جلوگیری از عوارض احتمالی ضروری است.
6) قرص یا آمپول کورتیکواستروئید
این داروها در درمان اگزمای شدید استفاده می‌شود. از آنجایی که استفاده از این داروها با خطراتی مانند آسیب پوست و کاهش تراکم استخوان همراه است، تنها باید برای مدت‌زمان کوتاه مورد استفاده قرار بگیرند.
7) نور درمانی
این روش درمانی معمولاً برای افرادی به‌کار می‌رود که به درمان‌های موضعی پاسخ مناسبی نمی‌دهند یا علائم آن‌ها خیلی زود پس از درمان دوباره ظاهر می‌شود. ساده‌ترین نوع نوردرمانی، قرار دادن پوست در معرض مقدار مشخص و کنترل‌شده‌ای از نور طبیعی خورشید است.
با اینکه نوردرمانی می‌تواند اثربخش باشد، اما استفاده طولانی‌مدت از آن ممکن است عوارضی مثل پیری زودرس پوست، بروز لک‌های تیره پوستی (هایپرپیگمنتیشن) و افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست را به‌دنبال داشته باشد.
تفاوت اگزما و پسوریازیس
اگزما و پسوریازیس هر دو باعث التهاب، خارش و خشکی پوست می‌شوند، اما تفاوت‌هایی در علت و درمان دارند. پسوریازیس یک بیماری خودایمنی و مزمن است که با پوسته‌ریزی و تجمع سلول‌های مرده پوست همراه است و نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت دارد. در مقابل، اگزما معمولاً به‌دلیل حساسیت به عوامل محیطی ایجاد می‌شود و بیشتر در کودکان دیده می‌شود. برای کنترل آن باید از محرک‌ها دوری کرد و پوست را مرطوب نگه داشت. تشخیص درست و انتخاب روش درمان مناسب، نقش مهمی در کاهش علائم و بهبود زندگی فرد دارد.
پرسش‌های متداول
در ادامه به پرسش‌های متداول در زمینه اگزما پاسخ داده شده است.
آیا اگزما مسری است؟
خیر، اگزما مسری نیست و از طریق تماس فرد به فرد منتقل نمی‌شود.
اگزما چه افرادی را درگیر می‌کند؟
این بیماری می‌تواند افراد در هر رده سنی را درگیر کند. علائم اگزما معمولاً در دوران کودکی ظاهر شده و تا بزرگسالی ادامه می‌یابند.
احتمال بروز این وضعیت در افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را دارند و یا با یکی از بیماری‌های زیر دست‌وپنجه نرم می‌کنند بیشتر است:
- درماتیت (التهاب پوستی)
- آلرژی
- تب یونجه
- آسم
میزان شیوع اگزما چقدر است؟
اگزما یکی از بیماری‌های شایع پوستی محسوب می‌شود که بروز آن در نوزادان شیرخوار بیشتر از سایر گروه‌های سنی است. طبق آمار، حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از نوزادان به این بیماری مبتلا می‌شوند. با این حال، با افزایش سن، تقریباً نیمی از نوزادان مبتلا به این بیماری به‌طور کامل بهبود می‌یابند یا علائم بیماری در آن‌ها به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
چه غذاهایی باعث تحریک اگزما می‌شوند؟
تأثیر تغذیه بر اگزما هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است، اما برخی افراد ممکن است نسبت به بعضی مواد غذایی حساسیت داشته باشند. در این موارد، مصرف این خوراکی‌ها می‌تواند علائم اگزما را تشدید کند، در حالی که حذف آن‌ها از رژیم غذایی ممکن است به کاهش نشانه‌های بیماری کمک کند.
برخی از مواد غذایی که ممکن است باعث تحریک یا شعله‌ور شدن اگزما شوند عبارتند از:
- بادام‌زمینی
- لبنیات
- تخم‌مرغ
اگر به حساسیت غذایی مشکوک هستید، بهتر است پیش از ایجاد هرگونه تغییر در رژیم غذایی، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا یک برنامه غذایی متناسب با وضعیت پوستتان تنظیم شود.
سخن پایانی
اگزما یک بیماری مزمن پوست است که باعث خارش، خشکی و التهاب می‌شود. علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما ژنتیک و عوامل محیطی احتمالاً در بروز آن تأثیر دارند. اگزما درمان قطعی ندارد، اما با مراقبت‌های پوستی مثل مرطوب کردن پوست، استفاده از داروهای موضعی و پرهیز از عوامل تحریک‌کننده می‌توان علائم آن را کنترل کرد.
نوبت شما
آیا تا به حال اگزما را تجربه کرده‌اید؟ چگونه آن را درمان کردید؟ اگر در این زمینه تجربه یا سؤالاتی دارید، آن را در قسمت نظرات با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
منابع:
https://nationaleczema.org/eczema/treatment
https://www.uptodate.com/contents/treatment-of-atopic-dermatitis-eczema
https://www.aad.org/public/diseases/eczema/types/atopic-dermatitis/treatment
https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/eczema/treatments-for-you
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/atopic-dermatitis-eczema/diagnosis-treatment/drc-20353279
تیم نویسندگان
شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.
مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997
