راه‌های کنترل و روش‌های جلوگیری از آفتاب سوختگی

آفتاب سوختگی یک واکنش حاد پوست پس از قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید است. این پرتو با آسیب مستقیم به DNA باعث التهاب و مرگ سلول‌های پوست می‌شود. آفتاب سوختگی در دوران کودکی یا نوجوانی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ملانوم در سنین بالاتر را دو برابر کند. بنابراین جلوگیری از آفتاب سوختگی بسیار مهم است. البته ضرورت این اقدامات پیشگیرانه در کودکان و افرادی که پوست روشنی دارند، بیشتر است. در این مقاله، ما به شرح روش‌های پیشگیری از آفتاب سوختگی پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

آفتاب سوختگی چیست؟

آفتاب‌سوختگی یک واکنش التهابی بدن به آسیب پرتو فرابنفش (UV) به خارجی‌ترین لایه‌های پوست است. ملانین، رنگدانه پوست، از پوست در برابر پرتوهای خورشیدی محافظت می‌کند. این ماده باعث تیره شدن قسمت‌های محافظت‌نشده پوست بعد از قرار گرفتن در معرض آفتاب می‌شود. میزان ملانینی که هر فرد تولید می‌کند به ژنتیک او بستگی دارد. به همین دلیل است که برخی افراد در مواجهه با نور خورشید دچار آفتاب‌سوختگی و برخی دیگر برنزه می‌شوند. هر دو این موارد نشانه آسیب سلولی به پوست هستند. در افرادی که ملانین کمتری تولید می‌کنند، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور خورشید می‌تواند باعث قرمزی، تورم و دردناک شدن سلول‌های پوستی شود که به آن آفتاب‌سوختگی می‌گویند. آفتاب‌سوختگی درجات مختلفتی دارد و از حالت خفیف تا بروز تاول متغیر است.

راه‌های جلوگیری از آفتاب سوختگی

شما می‌توانید با جلوگیری از مواجهه با پرتو فرابنفش، از بروز آفتاب‌سوختگی پیشگیری کنید.

زیر نور مستقیم خورشید قرار نگیرید

اگر قرار است ساعتی از روز را بیرون از خانه و در زیر نور آفتاب بمانید، خود را آماده کنید و کارهای لازم را انجام دهید. به‌ویژه اگر قصد دارید زمانی طولانی یا هنگام ظهر در فضای آزاد و در مجاورت آفتاب باشید. حتماً می‌دانید که نور خورشید 10 صبح الی 4 ظهر شدیدترین تابش خود را دارد. پس بهتر است تا می‌توانید در این ساعت‌ها از خانه خارج نشوید.

یادتان باشد حتی در روزهای ابری نیز باید برای جلوگیری از آفتاب سوختگی از پوست خود محافظت کنید. زیرا پرتو فرابنفش (UV) از لایه‌های ابر عبور می‌کند و سبب آفتاب سوختگی پوست شما می‌شود. به‌علاوه، سطوحی مانند شن، برف، سیمان و آب، نور خورشید را بازتاب می‌دهند. استفاده از دو نوع محافظ، سایه‌بان یا پوشیدن لباس مناسب به همراه استفاده از ضد آفتاب، بهترین روش برای کاهش مواجهه با نور خورشید است.

دنبال سایه باشید

مناطقی که در سایه قرار دارند، پرتو فرابنفش کمتری را دریافت می‌کنند. درنتیجه، احتمال آفتاب سوختگی شما را کاهش می‌دهند. درخت، چتر یا جاهایی مانند ایوان خانه یا چادر می‌توانند سایه مناسبی درست کنند. البته بنا به توصیه متخصصان برای جلوگیری از آفتاب سوختگی حتی هنگام نشستن در سایه نیز از کرم ضدآفتاب استفاده کنید. زیرا پوست شما در سایه هم (به‌ویژه به دلیل انعکاس نور از سطوح دیگر) در معرض پرتو فرابنفش است.

شاخص نور فرابنفش را بررسی کنید

شاخص پرتو فرابنفش برای پیش‌بینی خطر آفتاب سوختگی در یک روز و منطقه خاص و براساس شرایط آب‌وهوایی طراحی شده است. اعداد این شاخص میزان تابش پرتو فرابنفش را در مقیاس صفر تا +11 نشان می‌دهند. در این شاخص، عدد صفر نشانگر خطر کم، عدد 10 نشان‌دهنده خطر بسیار بالا و عدد +11 نشانگر بیشترین خطر آفتاب سوختگی است.

کرم ضد آفتاب را فراموش نکنید

ضد آفتاب‌ها در شکل‌های متنوعی مانند ژل، لوسیون یا اسپری در بازار عرضه می‌شوند. این محصولات دو نوع سازوکار دارند؛ یا نور فرابنفش خورشید را جذب کرده یا آن را بازتاب می‌دهند و به این ترتیب از پوست شما محافظت می‌کنند.

فاکتور حفاظت در برابر نور خوشید (SPF) مهم‌ترین نشانه میزان حفاظت کرم ضدآفتاب از پوست در برابر پرتو فرابنفش طیف B است. باید برای جلوگیری از آفتاب سوختگی کرم ضدآفتابی را انتخاب کنید که برچسب طیف گسترده (broad-spectrum) داشته باشد. این دسته از ضد‌آفتاب‌ها در برابر هر دو طیف پرتو فرابنفش (UVA و UVB) از پوستتان محافظت می‌کنند.

بهترین SPF برای ضد آفتاب چیست؟

بنا به توصیه متخصصان آکادمی درماتولوژی آمریکا، هنگام خرید و استفاده از ضد آفتاب به موارد زیر دقت کنید:

• برای قسمت‌های بدون پوشش پوست، از کرم ضد آفتاب مناسب دارای SPF 30 یا بالاتر استفاده کنید.
• ضدآفتابی را بخرید که در برابر هر دو طیف پرتو فرابنفش از پوست محافظت کند.
• اگر پوست شما روشن است و قصد دارید برای زمانی طولانی زیر نور شدید آفتاب باشید (مثلاً اگر در ساحل هستید یا اسکی می‌کنید)، احتمالاً به SPF مناسب و بالاتری نیاز خواهید داشت.

پوست ما چه مقدار کرم ضد آفتاب احتیاج دارد؟

شما باید 15 تا 30 دقیقه پیش از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب، برای جلوگیری از آفتاب سوختگی مقدار مناسبی از کرم ضد آفتاب را روی قسمت‌های بدون پوشش پوست خود بمالید. منظور از پوست بدون پوشش، بخش‌هایی از پوست است که حفاظی در برابر نور خورشید ندارند.

بزرگسالان برای پوشش کل بدن تقریباً به 30 گرم (2 قاشق غذاخوری) لوسیون ضدآفتاب نیاز دارند. استفاده کمتر از مقدار ذکرشده، از میزان محافظت ضدآفتاب می‌کاهد.

یادتان باشد هر 2 تا 3 ساعت یک بار، کرم ضدآفتاب خود را تجدید کنید. همچنین بعد از عرق کردن، مالیدن پوست، خشک کردن با حوله یا شنا کردن، دوباره از کرم ضد آفتاب استفاده کنید.

معمولاً بیشتر افراد هنگام استفاده از ضدآفتاب لب‌های خود را فراموش می‌کنند. بهتر است، برای محافظت از لب‌های خود از یک ضدآفتاب مخصوص لب که 30 SPF یا بالاتر دارد، استفاده کرده و پس از 2 تا 3 ساعت آن را تجدید کنید. برخی مواد آرایشی مانند کرم پودر یا رژ لب ترکیبات ضدآفتاب دارند.

البته برای تأثیرگذاری و جلوگیری از آفتاب سوختگی، کرم‌ ضد آفتاب شما باید 15 SPF یا بالاتر داشته باشد (SPF یک محصول معمولاً روی آن درج می‌شود). با این حال، بسیاری از این محصولات محافظت UVA پایینی داشته یا اصلاً ندارند.

کرم ضد آفتاب و ویتامین D

اگرچه پرتو فرابنفش عواقب زیان‌باری برای پوست دارد، طول موج‌های موجود در طیف UVB تولید ویتامین D را در پوست افزایش می‌دهند. برای تأمین میزان ویتامین D مورد نیاز بدن، افراد با رنگ پوست روشن می‌توانند هفته‌ای دو بار به مدت 8 تا 9 دقیقه، 22% از پوست بدن خود را که با ضدآفتاب محافظت نشده است، در معرض نور خورشید قرار دهند. راهکار دیگر مراجعه به پزشک و سنجش سطح ویتامین D است. بر اساس نتایج آزمایش خون، امکان تجویز مکمل‌های ویتامین D توسط پزشک معالج وجود دارد.

آیا ضد آفتاب ها منقضی می‌شوند؟

با گذشت زمان، اثر کرم‌های ضدآفتاب شیمیایی ممکن است کاهش یابد. قرار دادن آن‌ها در محیط گرم (مانند داخل خودرو یا ساحل) این روند را تسریع می‌کند.

تولیدکنندگان این کرم‌ها و متخصصان توصیه می‌کنند کرم ضد آفتاب را پس از پایان تاریخ مصرف درج‌شده روی آن، دور بیندازید. چنانچه کرم ضدآفتاب تاریخ مصرف نداشته باشد، بهتر است پس از گذشت سه سال دیگر از آن استفاده نکنید. ضدآفتاب تاریخ گذشته، تأثیرگذاری کمتری در جلوگیری از آفتاب سوختگی دارد. به‌علاوه، با استفاده از ضد آفتاب تاریخ مصرف گذشته (به دلیل کاهش درجه SPF آن) خطر آفتاب سوختگی پوست نیز بیشتر می‌شود.

به پوشش و لباس خود توجه کنید

بهتر است علاوه بر کرم ضدآفتاب، از یک کلاه لبه‌دار، پیراهن آستین‌بلند و شلوار بلند استفاده کنید. کلاهی که از الیاف محکم (مانند: کرباس) درست شده باشد، بهتر می‌تواند روی صورت، گوش‌ها و پشت گردن شما سایه ایجاد کند.

عینک آفتابی‌ای که در برابر پرتو فرابنفش به طور کامل (100 درصد) از چشم‌ها محافظت می‌کند، خطر ابتلا به آب مروارید (کدر شدن عدسی چشم) را کاهش می‌دهد. استفاده از عینک‌هایی که چشم و اطراف آن را به طور کامل می‌پوشانند، بیشترین تأثیر را در محافظت از چشم دارد.

لباس‌هایی که با پارچه‌های تیره‌رنگ دارای بافت محکم دوخته شده‌اند، نسبت به لباس‌های روشن، سد محافظتی بهتری برای پوست ایجاد می‌کنند. همچنین، بعضی از تولیدکنندگان پوشاک، لباس‌هایی را تولید می‌کنند که SPF دارند. به‌علاوه، می‌توانید هنگام شستشوی لباس‌ها، به آن‌ها مواد جاذب پرتو فرابنفش (UV) بیفزایید.

بیشتر مراقب کودکان باشید

به دلایل متعددی، کودکان در مقایسه با بزرگسالان بیشتر در معرض خطر آفتاب سوختگی هستند. معمولاً کودکان از خطرات آفتاب سوختگی آگاه نیستند و احتمال اینکه اقدامات حفاظتی، مانند استفاده از کرم ضدآفتاب و سایه‌بان را انجام دهند، کمتر است.

تا کنون، بی‌خطر بودن کرم ضد آفتاب برای نوزادان کوچکتر از شش ماه تأیید نشده است. به همین دلیل، معمولاً متخصصان استفاده از ضدآفتاب را برای این رده سنی توصیه نکرده و برای حفاظت از پوست نوزادان در برابر نور خورشید، والدین را تشویق به استفاده از کلاه، عینک آفتابی و سایه‌بان می‌کنند.

به دنبال برنزه کردن پوست نباشید

برنزه کردن، تولید ملانین را در پوست افزایش می‌دهد.. ملانین تا حد کمی در برابر پرتو فرابنفش از پوست محافظت می‌کند. اما حتماً خود شما هم تأیید می‌کنید که برنزه کردن ارزش خطرات آن (سرطان و پیری پوست) را ندارد.

برنزه کردن پوست با آفتاب

به نظر می‌رسد با آفتاب گرفتن و برنزه کردن پوست به طور تدریجی، خطر آفتاب سوختگی کاهش می‌یابد. البته برنزه کردن پوست با آفتاب، در بلندمدت خطر ابتلا به سرطان و پیری پوست را افزایش می‌دهد. بنابراین، برنزه کردن تدریجی پوست در آفتاب، بهترین روش برای جلوگیری از آفتاب سوختگی نیست.

برنزه کردن با سولاریوم

در این روش نور فرابنفش مصنوعی در محدوده UVA به بدن تابانده می‌شود. اگرچه، هر دو طیف پرتو فرابنفش در برنزه شدن پوست تأثیر دارند، اما فقط برنزه کردن با طیف UVB از آسیب به DNA پوست در برابر پرتو فرابنفش جلوگیری می‌کند. بنابراین ممکن است برنزه کردن با UVB، محافظت اندکی در برابر آسیب پرتو فرابنفش خورشید ایجاد کند. با این حال، سولاریوم بدن نیز ممکن است موجب سوختگی پوست شوند.

ارتباط استفاده از تخت‌های برنزه‌کننده با خطر ابتلا به ملانوما ( نوعی سرطان پوست مرگ‌بار ) ثابت شده است. بنا به توصیه متخصصان، به هیچ وجه از سولاریوم، به‌ویژه در سنین کمتر از 18 سال، استفاده نکنید. افرادی که به این طریق می‌خواهند برنزه شوند، حتماً باید هنگام روشن شدن لامپ فرابنفش، از عینک محافظ استفاده کنند. زیرا پرتو آن موجب آب مروارید و ملانومای چشم می‌شود.

استفاده از محصولات برنزه کننده

در چند سال اخیر، مردم از خطرات ابتلا به سرطان پوست در پی حمام آفتاب یا استفاده از تخت‌های برنزه‌‌کننده بیشتر آگاه شده‌اند. به همین دلیل، محصولات برنزه‌کننده بدون نیاز به آفتاب طرفداران بسیاری پیدا کرده‌اند. در حال حاضر، انواع محصولات برنزه‌کننده بی‌خطر و طبیعی مانند لوسیون‌ها، ژل‌ها و اسپری‌ها در دسترس هستند.

این محصولات پوست را تیره‌تر می‌کنند. البته، رنگ آن‌ها موقتی است و معمولاً کمتر از یک هفته دوام دارد، مگر اینکه دوباره از آن‌ها استفاده کنید. محصولات برنزه‌کننده بدون آفتاب بی‌خطرند، اما استفاده از این محصولات، از پوست در برابر آفتاب سوختگی محافظت نمی‌کند.

در تبلیغات از شتاب‌دهنده‌ها و قرص‌های برنزه‌کننده به عنوان مواد دیگر تیره‌کننده پوست نام برده می‌شود. این محصولات یا به طور مستقیم یا در ترکیب با نور آفتاب، به پوست رنگ می‌دهند. البته این محصولات هنوز آزمایش نشده‌اند و ایمن بودن آن‌ها مورد تأیید نیست.

سخن پایانی

همواره به خاطر داشته باشید که پزشکان و متخصصان بهترین منبع برای یافتن پاسخ پرسش‌ها و رفع نگرانی‌های مربوط به مسائل پزشکی شما هستند. همچنین، این فرصت را دارید که پرسش‌های مربوط به جلوگیری از آفتاب سوختگی را در قسمت نظرات مطرح کنید تا متخصصان ما به آن پاسخ دهند.